Guantánamera (1995)

Regie: Tomás Gutiérrez Alea, Juán Carlos Tabío | 105 minuten | drama, komedie | Acteurs: Carlos Cruz, Jorge Perugorria, Mirta Ibarra, Raúl Eguren, Luís Alberto García, Pedro Fernández, Conchita Brando, Suset Perez Malberti

Yoyita, een gevierde zangeres van ergens in de zestig, komt op bezoek bij haar nichtje Gina in Guantánamo. Haar eigenlijke reden van haar terugkomst naar Guantánoma (na bijn vijftig jaar) is echter haar jeugdliefde, Cándido. Cándido en Yoyita beseffen dat ze al die jaren de liefde van hun leven hebben misgelopen, en beleven een gelukkig weerzien. Totdat het Yoyita te veel wordt, en ze (met een vredige glimlach, dát wel) overlijdt aan een hartstilstand.

Adolfo, de man van Gina, is een bureacraat die is gedegradeerd tot begrafenisondernemer, omdat (naar later blijkt) zijn dochter is gevlucht naar Miami. Hij heeft een ingewikkeld, maar volgens hemzelf ingenieus estafetteplan bedacht om doden naar hun laatste rustplaats te brengen, in hun eigen woonplaats. De dood van tante Yoyita is voor hem dan ook een uitgelezen mogelijkheid om zijn plan tot uitvoer te brengen, en zo weer in de gratie te komen bij zijn meerderen. Yoyita was immers woonachtig in Havana en zal dus, vanuit Guantánamo, teruggebracht moeten worden naar Havana.

Het is de aanzet tot een bizarre begrafenisstoet van steeds weer een andere lijkwagen (elke regio moet zijn eigen lijkwagen regelen) en een volgwagen met daarin chauffeur Tony, Adolfo, Gina en Cándido. Ondertussen leggen vrachtwagenchauffeurs Mariano en Ramón samen min of meer dezelfde reis af. Mariano is een wat sullig type dat zelfs nog gestudeerd heeft aan de universiteit, maar dat uiteindelijk voor de vrijheid van het reizende bestaan heeft gekozen. Nu lijken al zijn liefjes die hij onderweg heeft, allemaal tegelijkertijd meer van hem te willen dan een vlugge wip, en zijn vrijblijvende leventje wordt steeds beklemmender. Als de twee verschillende reisgezelschappen elkaar toevalligerwijs tegenkomen, blijken Mariano en Gina, een voormalig docente Economie, elkaar te kennen.

Het lijkt een ingewikkeld verhaal, maar de beroemde regisseur Alea (1928-1996) is er in zijn laatste speelfilm goed in geslaagd om de vele personages elk hun eigen rol in de film te laten spelen en het verhaal transparant te houden. De personages zijn geen diepgravende persoonlijkheden, maar maken het wel mogelijk om op charmante wijze kennis te maken met de Cubaanse samenleving, waar mensen, net als elders in de wereld, kampen met de grote onderwerpen van het leven op hun eigen kleine persoonlijke niveau: werk, liefde en dood worden ook in de Cubaanse samenleving niet beteugeld door een regelzuchtige overheid.

Op lichtvoetige, soms poëtische wijze worden de wederwaardigheden van de verschillende personen gevolgd. Alle personen zijn op charmante wijze eenvoudige types: Adolfo is de typische ongevoelige bureaucraat, Gina die intelligente vrouw die te volgzaam haar man is gevolgd en Cándido de oudere wijze man met een onvoorwaardelijke liefde voor de overleden Yoyita. Alleen de jonge Mariano is wat moeilijker te duiden: een intellectuele vrachtwagenchauffeur die na zijn escapades uiteindelijk weer kiest voor de vrouw die hij echt liefheeft.

Daarnaast bevat de film de nodige humor. De begrafenisestafette is op zich al een vrij absurd gegeven, bovendien maakt de stoet onderweg het nodige mee wat tot soms hilarische situaties leidt. Een hoogzwangere vrouw vertraagt de stoet aanzienlijk, en chauffeur Tony is een typische sjacheraar die in elk plaatsje weer een illegaal handeltje doet. Ook de chauffeurs Mariano en Ramón maken regelmatig komische situaties mee, vooral dankzij de vele agressieve vriendinnetjes van Mariano, waar tragisch genoeg Ramón steeds het slachtoffer van wordt.

Het ietwat oppervlakkige verhaal maakt deze roadmovie vrij voorspelbaar, maar dat is niet echt vervelend. ‘Guantánamera’ is vooral een film die charmant is en op liefdevolle, poëtische én humoristische wijze een inkijk geeft in de Cubaanse samenleving. De toch wel unieke combinatie van planmatige bureaucratie en Caribische losheid wordt zo op een geloofwaardige manier getoond.

Daniël Brandsema

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 8 augustus 1996