Guernica – Gernika (2016)

Regie: Koldo Serra | 106 minuten | oorlog, romantiek | Acteurs: Jack Davenport, James D’Arcy, María Valverde, Burn Gorman, Álex García, Irene Escolar, Hugo Silva, Ingrid García Jonsson, Bárbara Goenaga, Víctor Clavijo, Julián Villagrán, Joachim Paul Assböck, Darío Paso, David Mora, Natalia Bilbao

Het is 1937, de Spaanse burgeroorlog is net begonnen en generaal Francisco Franco probeert ook de republikeinse Basken te onderwerpen aan zijn dictatuur. Dit gaat echter niet zonder slag of stoot en de hulp van de Duitse Luftwaffe wordt ingeroepen. Voor luchtmaarschalk Hermann Göring is het dé gelegenheid om zijn uitgebreide wapenarsenaal te testen. Als mikpunt wordt het historische stadje Guernica (in het Baskisch Gernika) uitgekozen. Strategisch gezien is dit stadje, met amper 5.000 inwoners, totaal niet interessant, maar het is wel het hart van de Baskische cultuur. Guernica heeft geen luchtafweergeschut, omdat de bewoners zich veilig wanen. Op 26 april, een doodgewone marktdag in Guernica, gaan de mensen ondanks het luchtalarm gewoon de straat op om boodschappen te doen. Om 16.15 uur worden de eerste Duitse bommen gegooid. Binnen drie uur ligt bijna het hele stadje in puin en worden honderden mensen gedood. Guernica staat drie dagen in brand. Het is de eerste grote terreuraanslag op burgers in Europa. Dankzij een ooggetuigenverslag van de Britse journalist George Steer wordt de toedracht van de aanval snel duidelijk. In Parijs leest Pablo Picasso Steers verslag in de krant en maakt naar aanleiding daarvan zijn beroemdste werk, ‘Guernica’. Met het enorme schilderij – drie en een halve meter hoog en bijna acht meter breed – wilde hij de chaos tijdens het bombardement uitdrukken. Het kunstwerk werd een symbool van de waanzin van oorlog.

De hoofdpersoon in de film ‘Guernica’ (2016) is losjes gebaseerd op Steer. Henry (James D’Arcy) is een Amerikaanse journalist die vanuit Spanje de ontwikkelingen tijdens de burgeroorlog verslaat. Dat blijkt echter geen makkelijke job, want zijn verhalen worden vrijwel allemaal gecensureerd door de Spaanse republikeinse regering. Het frustreert Henry mateloos dat zijn verhalen omgevormd worden tot propaganda, en cynisch geworden grijpt hij naar de fles. Maar dan kruist Teresa (Maria Valverde) zijn pad. Zij werkt als censor voor de Republiek en is verantwoordelijk voor het screenen van het nieuws dat journalisten naar het buitenland mogen sturen. De twee vallen voor elkaar en hij krijgt haar zo ver dat ze in het geheim met hem gaat samenwerken om zo de harde restricties, die steeds normaler worden, te ontkrachten. Tegelijkertijd ontdekt Henry dat adviseurs van Stalin de propagandacampagne van de republikeinen runnen en dat ‘staatsvijanden’ op meedogenloze wijze worden vervolgd, of ze nou iets op hun kerfstok hebben of niet. En aangezien Henry niet het type is dat zich de mond laat snoeren, is hij een belangrijk doelwit van de Stalinisten geworden. Maar alles verandert als Duitse troepen de stad aanvallen en de persvrijheid een vitaal wapen wordt.

De gebeurtenissen in Guernica speelden een cruciale rol in de wereldgeschiedenis. Ga er maar aan staan: Hitler en Mussolini staan aan de ene kant van het spectrum, Stalin aan de andere, en ze treffen elkaar in een piepklein stadje in Baskenland. De bombardementen vormden bovendien een voorbode voor de Tweede Wereldoorlog. Alleen al om die reden is het opmerkelijk dat de bombardementen op Guernica niet veel vaker strijdtoneel vormden voor een speelfilm (in 2012 verscheen er een miniserie, maar verder focussen de films over de Spaanse burgeroorlog zich op de spanningen in het zuiden van Spanje). Voor regisseur Koldo Serra, zelf afkomstig uit het nabij Guernica gelegen Bilbao, was dit een heel persoonlijk project. “Voor veel Basken doet de herinnering aan de bombardementen nog altijd pijn. Het voelt als mijn verantwoordelijkheid om het verhaal op coherente wijze te vertellen. Ook omdat dictator Franco decennialang deed alsof er niets gebeurd was in Guernica en de bombardementen gewoon glashard ontkende en beweerde dat de inwoners hun stad zelf in de brand hadden gestoken.”

Serra heeft dus alle reden gehad om zijn film te maken. De keuze om in plaats van een historisch drama een romantisch drama (tegen een historisch decor) te maken, is echter een bijzondere. De romance tussen Henry en Teresa krijgt namelijk buitenproportioneel veel aandacht, en dat gaat ten kosten van de oorlogsscènes, die wat knullig aandoen. Dat is jammer, want de film ziet er goed uit en het acteerwerk (naast D’Arcy en Valverde zien we onder anderen ook James Davenport) is prima. Serra hinkt te veel op twee gedachten en durft geen keuzes te maken. Nu haalt de bol van clichés staande romantische verhaallijn het tempo uit de film; het leidt af van de historische vertelling, omdat beide verhaallijnen geen coherent geheel vormen. Serra heeft ongetwijfeld zijn best gedaan, maar als je actiescènes onbeholpen overkomen, je romance te langdradig is en je die twee ook nog eens op onhandige wijze door elkaar harkt, dan ben je misschien niet zo’n begenadigd regisseur als je zelf wellicht denkt te zijn. De acteurs doen hun best en de settings, de muziek en het camerawerk zijn gelukkig wel de moeite waard, maar verder is ‘Guernica’ een teleurstelling.

Patricia Smagge

‘Guernica’ verschijnt woensdag 2 november 2016 op DVD.