Hard to Be a God – Trudno byt bogom (2013)

Regie: Aleksey German | 177 minuten | drama, science fiction | Acteurs: Leonid Yarmolnik, Yuriy Tsurilo, Natalya Moteva, Aleksandr Chutko, Evgeniy Gerchakov, Yuriy Ashikhmin, Remigijus Bilinskas, Valeriy Boltyshev, Valeriy Golubenko, Valeriy Guryanov, Ramis Ibragimov, Daniil Isakov, Zura Kipshidze, Anatoliy Kondyubov, Juris Laucinsh, Anvar Libalov, Pyotr Merkurev,  Yuriy Nifontov, Aleksandr Orlovskiy, Vytautas Paukste, Aleksandr Seleznyov, Anatoliy Shvederskiy, Mikhail Silantev, Evgeniy Sirotin, NIkita Strukov, Sergey Stupnikov, Leonid Timtsunik, Dmitriy Vladimirov

Wat als de renaissance nooit heeft plaatsgevonden? ‘Hard to Be a God’ geeft het antwoord in de vorm van een obscure en abjecte, maar ook foutloze film. Dat doet het door de geschiedenis te verplaatsen naar een andere, op Aarde gelijkende planeet. Noem het een parallelle wereld. In dit Arkanar worden intellectuelen verjaagd, kunstwerken vernietigd en elke vorm van schoonheid teniet gedaan. Het gevolg is een wereld waarin er voor esthetiek of reinheid geen plaats is.

Dat ziet er in ‘Hard to Be a God’ levensecht uit. Het Middeleeuwse aangezicht is smerig. Erg smerig. Het speltoneel bestaat uit modder en uitwerpselen. De personages zijn vrijwel allemaal verminkt, vol zweren en littekens. Er hangt een constante waas van verrotting over het decor heen. Om de kleurloosheid van Arkanar verder te benadrukken, is de film in zwart-wit opgenomen. Hoewel hoofdpersoon Don Rumata er alles van probeert te maken, is ook hij overgeleverd aan de Goddeloze verdoemenis.

De toeschouwer speelt in dit alles een actieve rol. Zo is de weerzinwekkendheid van het beeld bij machte om fysiek op het gemoed te werken. Bovendien kijken of spreken personages herhaaldelijk de camera in, alsof de kijker rechtstreeks deel uitmaakt van het verhaal. Deze interpellerende shots wijzen ons als medeschuldigen van alle ellende aan. Daarbij komt dat ons blikveld beperkt is. ‘Hard to Be a God’ speelt daar visueel op in door het gebruik van filters, close-up’s, halve kaders, verhullende regen- of mistbuien en een veelvoud van voorwerpen die zich net voor de lens bevinden. Wij mensen zijn onmachtig om de schoonheid om ons heen te zien. Het gevolg is dat ook wij onze beschaving kunnen verlummelen om letterlijk in een oneindige goot te eindigen.

Daar zijn ook de autoriteiten debet aan. De veelvuldige klopjachten op intellectuelen en kunstenaars in onze geschiedenis heeft de mensheid geen goed gedaan. De kritiek van de Russische regisseur Aleksey German is vooral gericht op de dictatoriale regimes in zijn eigen land. In de vele jaren dat de in 2013 overleden German rondliep met het idee voor de film, werd Rusland bestuurd door, op zijn zachtst gezegd, omstreden leiders als Stalin en Poetin. Maar de niet-Russische kijker ziet ook een verwijzing naar een grote opeenstapeling van andere rampbewinden die zich als een zwarte vlek over onze geschiedenis heeft verspreidt.

Omarm daarom de kunst en beleef ‘Hard to Be a God’. Want de film biedt meer dan alleen die indringende thematiek. Het camerawerk is van een vloeiende heerlijkheid, die het werk van Fellini in herinnering brengt. De acteurs gaan in volle overtuiging mee in de grenzeloze ranzigheid. De aankleding is vol en gedetailleerd. Maar wees ook gewaarschuwd. Hoewel ‘Hard to Be a God’ een unieke kijkervaring is, kunnen de bijna drie uur aan abjecte beelden wel heel erg lang duren.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 6 augustus 2015