Heimat 1 – Heimat – Eine deutsche Chronik (1984)

Regie: Edgar Reitz | 890 minuten | drama | Acteurs: Marita Breuer, Kurt Wagner, Rüdiger Weigang, Eva Maria Schneider, Karin Rasenack, Johannes Lobewein, Gertrud Bredel, Eva Maria Bayerwaltes, Hans-Jürgen Schatz, Johannes Metzdorf, Wolfram Wagner, Willi Burger, Arno Lang, Sabine Wagner, Helga Bender, Alexander Scholz, Jörg Hube

‘Heimat’ is een Duitse tv-reeks uit 1984 die in de loop der jaren echter op zoveel filmfestivals is vertoond en bekroond, dat je je met recht mag afvragen of de filmische serie van Edgar Reitz niet veel beter tot zijn recht komt op het witte doek. Omdat de afleveringen in totaal echter bijna 900 minuten tellen, vergt dat wel wat investering van de kijker. Wanneer dat lukt, levert het je zonder meer een onvergetelijke kijkervaring op (die je ongetwijfeld zult willen herhalen). Voor iedereen die niet in de gelegenheid is om de kroniek te aanschouwen in een filmtheater, is er gelukkig nu de glorieuze digitale restauratie, op DVD en blu-ray.

‘Heimat’ speelt zich af in het fictieve plattelandsdorpje Schabbach, gelegen in de Duitse deelstaat Rheinland-Pfalz, tegen de grens van Frankrijk, België en Luxemburg. De serie volgt de levenswandel van de familie Simon, die daar al generaties lang wonen. ‘Heimat’ begint als jonge twintiger Paul in 1919 terugkeert in Schabbach. Hij is te voet uit Frankrijk gekomen, waar hij tijdens de Eerste Wereldoorlog als soldaat gevangen is genomen. ‘Heimat’ eindigt – zeven hoofdstukken later – ergens begin jaren tachtig van de twintigste eeuw. Tijdens het kijken word je meegevoerd door de geschiedenis van Duitsland, heel subtiel, door de ogen van de inwoners van Schabbach. Niet alleen op macroniveau: de Tweede Wereldoorlog natuurlijk, de komst van de radio, auto’s, de introductie van de telefoon en de economische opbouw, maar ook op microniveau: liefde, huwelijk, de geboorte van talloze kinderen (al worden deze nooit op het moment supreme in beeld gebracht), sterfgevallen, familievetes. Zo krijg je een heel scala aan universele thema’s voorgeschoteld: verlangen, hoop, angst, discriminatie, verantwoordelijkheidsgevoel, verwachtingen… En vooral het gevoel van ergens thuishoren, of liever nog: het zoeken naar een plek om thuis te horen.

Wat ‘Heimat’ zo goed maakt, naast het fenomenale camerawerk en het effectief geschreven scenario, is het gemak waarmee je je vereenzelvigen kunt met de verschillende familieleden. Natuurlijk heeft de familie Simon (en vooral de aangetrouwde familieleden), net als elke andere familie, personages die je minder graag mag, of zelfs liever helemaal niet ziet. Maar desondanks trek je je het lot van hen ook aan. Het is eenvoudigweg verslavend, je móet weten wie bijvoorbeeld het volgende decennium overleeft en of twee voorbestemde geliefden daadwerkelijk bij elkaar komen. Er zijn dan ook ijzersterke, memorabele karakters: Pauls moeder Katharina (Gertrud Bedel) bijvoorbeeld, die altijd rake en intelligente opmerkingen weet te maken. De rode draad in de reeks wordt gevormd door Katharina’s schoondochter Maria, dochter van de burgemeester en vrouw van Paul. Zij wordt gedurende haar hele levensloop vertolkt door Marita Breuer, en is zowel geloofwaardig als jonge twintiger als vrouw van bijna tachtig. Er zijn meer acteurs die hun karakters continu uitbeelden (zoals bijfiguur Glasisch, die ook soms commentaar levert in de vorm van een voice-over en een soort ‘Last time on ‘Heimat’-samenvattingen geeft), maar de in de serie geboren kinderen worden door meerdere acteurs uitgebeeld. Dat is soms wat verwarrend, omdat de gelijkenis tussen de jongere en oudere vertolker niet altijd even groot is, maar echt storen doet het niet.

Oorspronkelijk bestond ’Heimat’ uit elf delen, maar voor de digitale restauratie heeft filmmaker Edgar Reitz de opnamen opnieuw ingedeeld, zodat er nu zeven delen zijn, afwisselend in lengte (1: 120 minuten, 2: 90 minuten, 3: 114 minuten, 4: 113 minuten, 5: 156 minuten, 6: 139 minuten, 7: 158 minuten). Reitz filmde voor het overgrote deel in zwart-wit. Wanneer het beeld naar kleur verspringt (soms alleen een accent in een verder zwart-wit fragment, soms helemaal in kleur), levert dat altijd weer een rilling op. Een klein puntje van kritiek dan nog: met vijftien uur speelduur kun je niet verwachten dat elke scène een even grote impact heeft, of überhaupt noodzakelijk was, maar dat is echt alles. Doe jezelf een plezier, sla je spaarvarken stuk, blokkeer je agenda en schaf ‘m aan (hetzij als bioscoopbezoek of als dat niet haalbaar is, is de DVD of blu-ray beslist het kopen waard). Maar zet deze film in ieder geval onmiddellijk op je verlanglijstje (en hou er rekening mee dat je daarna ook tijd vrij zult willen maken voor ‘Heimat 2’ (‘Die zweite Heimat – Chronik einer Jugend’ (1992), ‘Heimat 3 – Chronik einer Zeitenwende’ (2004), die Edgar Reitz overigens ook voornemens is te restaureren, en ‘Die andere Heimat – Chronik einer Sehnsucht’ (2013). Een adembenemend meesterwerk. Een monument van een film.

Monica Meijer

Waardering: 5

Bioscooprelease: 19 mei 2016 (digitale 4K-restauratie)
DVD- en blu-ray-release: 15 april 2016