Het afscheid (1966)

Regie: Roland Verhavert | 86 minuten | drama | Acteurs: Petra Laseur, Julien Schoenaerts, Senne Rouffaer, Kris Betz, Edward Deleu, Marlene Edeling, Bert Struys, Pros Verbruggen, Jack Sels, Rudi Delhem, Marilou Mermans

De appel valt niet ver van de boom. Dat bewijst Matthias Schoenaerts maar weer eens. De Vlaamse acteur timmert al vanaf jonge leeftijd aan de weg en lijkt na zijn verpletterende hoofdrol in de voor een Oscar genomineerde film ‘Rundskop’ (2011) definitief internationaal door te breken. Hij leerde het vak van zijn vader Julien (1925-2006), die door zowel pers als publiek wordt beschouwd als een van de grootste acteurs die Vlaanderen rijk was. Hij speelde hoofdzakelijk in het theater, maar maakte zo nu en dan een uitstapje naar het witte doek of de televisie. In 1955 debuteerde Julien Schoenaerts als filmacteur met de hoofdrol in de film ‘Meeuwen sterven in de haven’ van Roland Verhavert, Ivo Michiels en Rik Kuypers. Tien jaar later werkte hij opnieuw samen met Verhavert en Michiels voor het thematisch en stilistisch aan ‘Meeuwen sterven in de haven’ gerelateerde ‘Het afscheid’ (1966), waarin hij schittert naast de Nederlandse actrice Petra Laseur.

‘Het afscheid’ is een zwaarmoedige, melancholische film rond het thema afscheid nemen. Schoenaerts speelt Pierre Wesselmans, een zeeman die werkzaam is op het Belgische koopvaardijschip de Gambetta, dat ligt aangemeerd in de haven van Antwerpen. De overheid heeft het schip nodig voor een geheime missie, maar wat voor opdracht dat precies is en wanneer die van start gaat, weet niemand. Voor de bemanning betekent dat dat ze zich elke dag om tien uur op de Gambetta moeten melden, omdat dat zomaar de dag kan zijn waarop ze aan hun missie mogen beginnen. Wesselmans heeft het geluk dat hij in de stad woont en elke avond zijn gezin kan opzoeken. Het betekent echter ook dat hij elke dag opnieuw afscheid moet nemen van zijn echtgenote Laure (Petra Laseur) en hun twee kinderen. Zijn collega Jessen (Senne Rouffaer) heeft dat geluk niet; zijn vriendin woont meer dan honderd kilometer verderop. De onzekerheid begint zowel aan Wesselmans als aan Jessen te vreten. Wesselmans wordt bovendien verscheurd door traumatische herinneringen aan eerdere missies.

De haven van Antwerpen, met zijn lange verlaten kades, speelt een centrale rol in ‘Het afscheid’, een sobere film die het vooral van zijn stylisme moet hebben. De leegte van de haven staat symbool voor de gemoedstoestand van zeelieden als Wesselmans en Jessen, die te kampen hebben met gevoelens van onzekerheid en angst voor wat komen gaat. In de gelijknamige roman van Michiels heeft de lezer houvast aan de verteller, die laat weten wat er in de personages omgaat. In de verfilming is die houvast er niet, wat de film er niet toegankelijker op maakt. Wie het boek namelijk niet kent, moet zelf maar zien uit te vogelen wat Wesselmans zo zwaarmoedig maakt. Flashbacks van zijn verleden lichten een tipje van de sluier op, maar vormen helaas niet de gewenste handvatten die de kijker eigenlijk nodig heeft om het centrale personage goed te kunnen begrijpen.

Verstilde beelden van dolende personages, zonder dat je weet waar ze naar op zoek zijn; het zou een zware, lange zit kunnen zijn en dat is het ook. Dankzij het innemende spel van Julien Schoenaerts is het echter prima uit te zitten en leef je mee met Wesselmans. Hij houdt het verhaal overeind en de film boeiend. Ook Laseur, Rouffaer en Edward Deleu als de dandy buurman van de familie Wesselmans zetten fijne rollen neer. Het trage, kunstzinnige karakter en de afstandelijke benadering (er wordt duidelijk voortgeborduurd op de experimentele cinema die in de jaren vijftig in Frankrijk gemaakt werd) zullen wellicht niet iedereen even lang weten te boeien. Schoenaerts sleept je echter – of je nu wilt of niet – mee in zijn innerlijke strijd tegen zijn onrust, onzekerheid en angst. Het is goed te zien waar zoon Matthias zijn talent vandaan heeft!

Patricia Smagge

‘Het afscheid’ verschijnt op donderdag 9 februari 2012 op DVD (Vlaamse klassiekers box).