Het boek van alle dingen (2024)
Regie: Ineke Houtman | 90 minuten | drama | Acteurs: Brandon River Coene, Daan Schuurmans, Sallie Harmsen, Aiko Mila Beemsterboer, Margot Dames
Wie is er niet groot geworden met de boeken van Guus Kuijer? Titels als ‘Madelief, krassen in het tafelblad’, ‘Grote mensen, daar kun je beter soep van koken’, ‘Op je kop in de prullenbak’, ‘Een hoofd vol macaroni’ en ‘Polleke’ stonden bij menigeen in de boekenkast van hun jeugd. Misschien wel zijn meest persoonlijke jeugdroman is ‘Het boek van alle dingen’, dat uitkwam in 2004 en waar Kuijer zijn vierde Gouden Griffel voor won. Dit boek gaat over Kuijers jeugd in een strenggelovig Amsterdams gezin en het hoofdpersonage Thomas (een naam die vermoedelijk niet geheel willekeurig is gekozen) verzet zich tegen zijn strikte, religieuze vader. Zo’n vader die maar één boek toestaat in huis: de statenbijbel. ‘Volgens mijn vader was de evolutieleer duivels, volgens mij is dezelfde leer mijn verlosser.’ Z’n hele leven bleef Kuijer een fascinatie houden voor de Bijbel; hij verrichtte zelfs monnikenwerk door een vuistdikke hervertelling te schrijven: ‘De bijbel voor ongelovigen.’ Omdat hij de verhalen stiekem toch te mooi vindt om ze niet door te vertellen.
Na ‘Madelief, krassen in het tafelblad’ (1998) en ‘Polleke’ (2003) is nu ook ‘Het boek van alle dingen’ verfilmd. En ook nu zit Ineke Houtman op de regisseursstoel. De familiefilm die zich afspeelt aan het begin van de jaren 60 begint sober, zoals het er ook aan toegaat in het zwaar gereformeerde gezin van de 9-jarige Thomas (Brandon River Coene, overtuigend). Enige frivoliteit is hier ver te zoeken. Na het eten leest vader (Daan Schuurmans) voor uit de Bijbel en Thomas, zijn oudere zus Margot (Aiko Beemsterboer) en beteugelde moeder (Sallie Harmsen) dienen in het gareel te blijven en vader vooral niet tegen te spreken. Tijdens de zondagdiensten in de gereformeerde kerk worden schuld en boete gepredikt. Geluk en liefde komen niet in het woordenboek van vader voor. ‘Alleen nietsnutten en slappelingen zijn gelukkig’, aldus vader. En o wee als je daar tegenin gaat, dan zwaait er wat. Dat ondervindt Thomas aan den lijve wanneer hij tijdens een van die zondagse diensten zich Freudiaans verspreekt en ‘Verlos ons van de ellendige zondagen’ mompelt in plaats van ‘Verlos ons, ellendige zondaren’. Vader heeft het duidelijk zwaar met zijn taak als gezinshoofd, want ook Thomas’ moeder krijgt er geregeld van langs. Het is de vraag waar Thomas, Margot en hun moeder meer angst voor hebben: voor de toorn van God die er in de kerk worden ingeramd of voor de lijfstraffen van pa…
Hoe zorg je dat je niet meer bang hoeft te zijn? Thomas vlucht op zijn kamer in zijn fantasiewereld, waar hij zijn eigen ‘boek van alle dingen’ creëert. Bestaat God eigenlijk wel, vraagt hij zich steeds vaker af? Want als dat zo is, waarom staat hij het dan toe dat zijn vader zijn moeder steeds in elkaar slaat? Zijn rijke fantasie biedt een uitvlucht. Niemand minder dan Jezus Christus (dubbelrol van Harmsen) staat ineens in zijn slaapkamer en schiet hem te hulp. ‘Ik had het ook niet makkelijk met mijn vader’, bekent deze met een kwinkslag. En dus durft Thomas steeds vaker de teugels wat te laten vieren en doet hij ineens dingen waarvan hij nooit gedroomd had het te durven. Zoals zijn leuke nieuwe buurmeisje aanspreken over haar ‘leren been’ en bij haar ouders thuis te gluren naar de nieuwe kijkkast waar allerlei luide rock ’n rollmuziek uit klinkt. Ook legt hij contact met een vrijgevochten buurvrouw (Margot Dames), met wie zijn vader het hem verboden heeft om mee om te gaan. ‘Wat wil je later worden eigenlijk,’ vraagt zij hem. ‘Gelukkig,’ zegt hij. ‘Ik word later gelukkig.’ Haar antwoord blijkt een wijze levensles: ‘Dat is een verdomd goed idee. En weet je waar geluk mee begint? Met niet meer bang zijn.’
In het werk van Guus Kuijer worden regelmatig zware onderwerpen besproken en ‘Het boek van alle dingen’ is daar geen uitzondering in. De ellende waarmee de jonge Thomas geconfronteerd wordt, wordt verzacht door de magisch-realistische elementen die de film de nodige spanning, fantasie en hoop meegeven. In zijn schriftje laat de jongen zijn fantasie werkelijkheid worden. Zo kan het zijn dat de straat ineens volstroomt met kikkers (naar de Bijbelse plagen van Egypte). Ineke Houtman heeft al bewezen uitstekend met Kuijers werk uit de voeten te kunnen en laat dat hier opnieuw zien, al lijken zij en scenarioschrijvers Maarten Lebens en Mieke de Jong wel wat moeite te hebben de juiste toon te vinden. De heftige afranseling van Thomas door zijn vader wordt vrij abrupt afgewisseld met de op een jonger publiek gerichte 1-2tjes die de jongen heeft met Jezus. Waarom nou juist Harmsen die rol op zich neemt, is overigens een raadsel. De bedoeling zou kunnen zijn dat zij als moeder de vredelievende kant van religie personifieert, maar waarom dan die opplaksnor…?
‘Het boek van alle dingen’, boven alles een viering van de literaire vrijheid, werkt toe naar een fijne climax waarin zelfs voor de vader des huizes genade wordt getoond. De ingetogen soberheid van het begin wordt op speelse wijze weggespoeld om tot een gevoel van bevrijding te komen. Die revolutie ligt gedurende de hele speelduur op de loer; zo zien we nozems op brommers voorbij scheuren, maar bijvoorbeeld ook Thomas’ broeken dragende tante die zich niet langer laat beteugelen. Maar ondanks het feit dat de film zich duidelijk afspeelt aan het begin van de jaren 60, zijn de thema’s die besproken worden – huiselijk geweld, onderdrukking van vrouwen en kinderen – tijdloos.
Patricia Smagge
Waardering: 3
Speciale vertoning: Cinekid 2024
Bioscooprelease: 10 oktober 2024