Het Jaar van de kreeft (1975)

Regie: Herbert Curiel | 86 minuten | drama | Acteurs: Rutger Hauer, Willeke van Ammelrooy, F. van Bouwdijk Bastiaanse, Fien Berghegge, Jantine de Jonge, Bart Hammink, Riet Henius, Sascha Hoffs, Bert Jongerden, Marijke Kleyn, Anne Lordon, Anna Maya Maas, Son McGauley, Piet Römer, Jennifer Willems, Jan Winter

Acteren is een goede manier om van je verlegenheid af te komen. Het werkte in ieder geval voor Willeke van Ammelrooy, die als klein meisje moeite had zich te uiten en erg onzeker was. Nadat ze zich op zeventienjarige leeftijd had aangemeld bij de Amsterdamse toneelschool, raakte ze die onzekerheid snel kwijt. Sterker nog, het duurde niet lang of Willeke was poedelnaakt te zien op televisie en op het witte doek. Overigens gaf ze later toe zich daar erg ongemakkelijk over te hebben gevoeld. De jonge Willeke liet zich destijds echter makkelijk beïnvloeden door regisseurs en producenten.

“Als vrouw ben je in de filmwereld een gebruiksvoorwerp,” heeft ze ooit eens gezegd. Met name in de jaren zeventig ging ze menig keer uit de kleren in een film. In ‘Het jaar van de kreeft’ (1975) is het niet anders. Willeke speelt Toni, een wispelturige dertigjarige kapster die aanpapt met financieel adviseur Pierre (Rutger Hauer), maar haar draai niet bepaald kan vinden in de relatie. ‘Het jaar van de kreeft’ is gebaseerd op de gelijknamige roman van Hugo Claus uit 1972. De Vlaamse schrijver liet zich voor het boek inspireren door de verhouding die hij begin jaren zeventig had met de Nederlandse actrice Kitty Courbois.

Toni en Pierre leren elkaar kennen via presentator Daan (Piet Römer). Hij is zijn financieel adviseur en een goede vriend, zij zijn kapster en visagiste. Hoewel Toni al een relatie heeft met Karel (Bart Hammink), de vader van haar dochter Muisje (Sascha Hoffs), papt ze toch aan met Pierre. Tegen hem vertelt ze dat ze eigenlijk alleen bij Karel blijft omdat ze samen een kind hebben en omdat hij haar ontmaagd heeft. Hem loslaten kan en wil ze niet, ook al houdt ze nu van Pierre. Ze hangt naar eigen zeggen sterk naar het verleden. “Ik ben een Kreeft en die zijn nu eenmaal zo,” zegt ze.

Toni heeft wel meer innerlijke demonen waarmee ze worstelt. Waarom grijpt ze anders steeds vaker naar de fles? Hoewel Pierre zijn best doet om Toni te begrijpen en erg geduldig is, blijft het een constant spel tussen aantrekken en afstoten tussen de twee. Deze film van Herbert Curiel, die tevens het scenario schreef, is natuurlijk een vrije bewerking van de roman van Hugo Claus, maar het is opmerkelijk dat hij een cruciale gebeurtenis uit het boek uit de film heeft gelaten. We kunnen natuurlijk niet al te veel verklappen, maar door deze omissie heeft de verfilming van ‘Het jaar van de kreeft’ ineens heel wat minder impact dan het boek. Dat Toni een getroebleerde dame is, mag duidelijk zijn. Ze heeft ze niet allemaal op een rijtje. Door Willeke van Ammelrooy wordt ze heel soepeltjes en naturel gespeeld, maar ze blijft ongrijpbaar.

Net zoals ze dat voor Pierre is. Net als hij zullen ook wij als kijkers nooit helemaal weten wat er in haar omgaat. Niet Hauer, die in deze rol wat meer aan de oppervlakte blijft, maar Van Ammelrooy gaat er met deze film vandoor. Want goed geacteerd wordt er zeker. Minpunt is, naast het script dat eigenlijk nergens naartoe leidt door het weglaten van Het Grote Drama uit het boek, het fragmentarische karakter van de film. Scènes duren soms zo kort dat ze al voorbij zijn voor je er erg in hebt, laat staan dat je begrijpt waarom Curiel ze in de film heeft gelaten. Vooral aan het begin van de film gaat ‘Het jaar van de kreeft’ onder dit van-de-hak-op-de-tak-springen gebukt. Dat de beoordeling van deze film dan toch positief uitvalt, is te danken aan hoofdrolspelers Hauer en Van Ammelrooy, die de kijker – mede door de scherpe dialogen – door het rommelige begin heen trekken. Want naarmate het verhaal vordert, raakt de film steeds meer in balans. Jammer dat de gehoopte (en voor wie het boek kent verwachte) climax uitblijft en de film als geheel wat mat blijft. Er had, zeker met deze cast, meer ingezeten.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 18 september 1975