Het mysterie van de melkrobots (2017)

Regie: Vuk Janic | 83 minuten | documentaire

Hoewel melkpakken en verpakkingen van andersoortige zuivelproducten vaak nog idyllische plaatjes van vrolijk in de wei ronddartelende koeien tonen, heeft dat beeld in werkelijkheid meestal weinig raakvlakken meer met de industriële melkproductie die in Nederland (en een groot deel van West-Europa) gemeengoed is geworden. De combinatie van een immer uitdijende (wereld)bevolking en een onstilbare honger naar vlees en zuivel kan in de westerse wereld niet meer worden gestild met traditionele vormen van veehouderij.

‘Het mysterie van de melkrobots’ laat zien tot welke mens- en dieronterende praktijken de schaalvergroting en verzakelijking van de landbouwsector kunnen leiden. De film richt zich op het tragische verhaal van melkveehouder Johan van Rijthoven. Johan is qua karakter en zienswijze nog een boer van de oude stempel, iemand die een band heeft met zijn koeien en de dieren graag met de hand melkt. Op aandringen van de Rabobank is hij echter gaan werken met melkrobots. Die zouden het melkproces gemakkelijker en efficiënter moeten maken. Aanvankelijk leek die belofte ook te worden ingelost, maar daarna begon de ellende. De koeien durfden de machines niet meer in en werden zodoende niet meer optimaal leeggemolken. Het gevolg: stress bij mens en koe, inkomstenderving (die uiteindelijk leidt tot een strop van tonnen) en een dreigende burn-out voor boer Johan. De leveranciers van de melkrobots, DeLaval en Coppens, liggen sindsdien dwars: ze weigeren de verantwoordelijkheid voor het probleem op zich te nemen en gaan met Johan een slopende juridische strijd aan.

Enerzijds belicht de film de zoektocht naar oorzaken voor de mismatch tussen melkrobot en koe. Er komen zowel geloofwaardige theorieën, zoals angstgevoelens bij de koeien door lekstroom, als meer zweverige, door een alternatieve therapeut gepresenteerde hersenspinsels langs. Voorbeelden van het laatste zijn negatieve bronenergieën en boosaardige entiteiten die het land rondom de boerderij bevolken. Toch ligt de nadruk uiteindelijk vooral op menselijk drama.

‘Het mysterie van de melkrobots’ is in de kern het door tragiek geregeerde verhaal van de overlevingsstrijd van een grotendeels machteloos individu tegen de door het grootkapitaal ondersteunde corporate machine. Bij het schilderen van deze oneerlijke confrontatie tussen David en Goliath kiest regisseur Vuk Janić overduidelijk partij voor boer Johan. Niet geheel onlogisch overigens, want de leveranciers van de melkrobots laten zich van hun slechtste kant zien. We horen hun visie en argumenten alleen in de rechtszaal (de wet is in ons maatschappijtype maar al te vaak een instrument van de machtigen en rijken), door advocaten gebracht met een dosis cynisme, kilheid en berekendheid die laat zien dat het begrip menselijkheid vaak een contradictio in terminis vormt. Door zijn aandacht voor detail, maakt Janić het menselijk drama ook voor de kijker voel- en tastbaar. Soms lijkt de regisseur een beetje meegezogen te worden in de door alle ellende veroorzaakte blikvernauwing waar Johan aan lijdt, maar dat doet weinig af aan de krachtige boodschap van deze documentaire.

‘Het mysterie van de melkrobots’ laat op microschaal zien wat er kan gebeuren als de techniek faalt en je als individuele melkveehouder bent overgeleverd aan de macht van het door corporaties en banken gerepresenteerde grootkapitaal. De film is niet altijd helemaal in balans (de ruimte die is weggelegd voor de ‘energetische coach’ doet bijvoorbeeld wat afbreuk aan de algehele geloofwaardigheid), maar tegelijkertijd wel een overtuigend, emotioneel pleidooi voor de terugkeer naar een duurzamere, bovenal dier- en mensvriendelijkere manier van voedsel produceren.

Frank Heinen

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 7 december 2017