Het rijk van de ijsbeer (1999)

Regie: Michael Rosenfeld | 55 minuten | documentaire

National Geographic heeft zo ongeveer patent op betoverende, meeslepende natuurdocumentaires, samen met BBC Earth. Er worden echter niet alleen grootschalige, breedgeschakeerde documentaires uitgebracht door National Geographic, maar ook kleine films die zich concentreren op één of enkele diersoorten. Een voorbeeld hiervan is ‘Het Rijk van de IJsbeer’, een documentaire van nog geen uur lang die zich vrijwel uitsluitend richt op het groeiproces van twee kleine ijsbeertjes en de wijze lessen die hun moeder ze bijbrengt. Het is schattig om de kleine, wollige, beertjes te zien ravotten en zich ongecontroleerd te zien voortbewegen, en het is best interessant om kennis te nemen van de leefomgeving van de ijsbeer en een beeld te krijgen van zijn ontberingen, maar daar blijft het wel zo’n beetje bij. Dit is geen documentaire voor de doorgewinterde natuurliefhebber, maar als een luchtige, vluchtige blik op deze indrukwekkende beesten, voldoet de film aardig.

De documentaire doet wat hij moet doen, maar echt magisch of meeslepend wordt het niet. Het is jammer dat er niet wat meer context gegeven wordt, of een bredere blik. Af en toe worden er wel zeehonden getoond, of andere diersoorten die in de buurt leven, maar meestal domineren de rondzwalkende beren het beeld. In het laatste kwartier van de film komt er wel wat meer van de leefomgeving van de ijsbeer in beeld – en lijkt de balans juist naar de andere kant om te slaan – en is te zien hoe een poolvos en verschillende vogelsoorten zich in leven proberen te houden. Natuurlijk hoeft er niet altijd een grootse, veelomvattende benadering a la “Planet Earth” gebruikt te worden. Daar is hier ook in feite de ruimte niet voor als het centrale onderwerp van de film – de ijsbeer – nog voldoende aan bod moet komen. Het is een keuze om het hier intiem te houden en de camera gefocust te houden op een enkele berenfamilie. Maar ook deze intieme benadering blijft wat te erg aan de oppervlakte. Niet eens het gehele gezin ijsbeer wordt voldoende in beeld gebracht, maar voor het grootste gedeelte de moeder en haar kroost. Hun leven bestaat voornamelijk uit het schuilen voor mannelijke ijsberen en andere vijanden, die het op de kleine beertjes hebben voorzien, en af en toe een zeehondje verschalken, al dan niet door een ander achtergelaten. Verrassend in dit opzicht is, dat eigenlijk alleen het resultaat van een jachtpartij te zien is, en nooit de aanval zelf (met uitzondering van een vosje in de laatste akte dat een vogeltje met zijn bek weet te vangen). De documentaire is duidelijk zodanig gemonteerd dat hij geschikt is voor het gehele gezin. Enerzijds fijn voor de kleintjes, maar anderzijds haalt het ook wel de angel – of in ieder geval wat realisme – uit de documentaire. IJsberen zijn namelijk niet de knuffelige, onschuldige dieren die ze lijken te zijn, maar levensgevaarlijke roofdieren. Maar goed, de film is in ieder geval niet op sensatie belust, en dat is misschien ook wat waard. Toch zou het wel wat interessanter zijn om iets meer te zien, dan spelende, luierende, lopende, en schuilende ijsberen.

Hoewel meer diepgang en reikwijdte welkom zouden zijn geweest, zijn het niet alleen maar mooie plaatjes van schattige beertjes die de documentaire de kijker voorschotelt. Enig historisch perspectief wordt wel getoond door oude filmpjes te laten zien van ijsberenstropers wiens werk strafbaar werd toen de ijsbeer een beschermde diersoort werd. Ook over de walrus leren we dat er nog maar een fractie van hun vroegere populatie over is. Het besef dat de ijsbeer zo zeldzaam is geworden, maakt de leuke beelden van de spelende, lerende ijsbeertjes natuurlijk extra speciaal. Vooral de scènes laat in de film, waarbij de moeder de kleintjes laat zien hoe ze met hun voorpoten op het ijs moeten springen om het te breken en (in de toekomst) de daaronder aanwezige zeehondjes te verschalken, zijn prachtig om te zien. De voice-over stelt terecht dat het – ook al heeft het voor de kleintjes allemaal een sterk educatieve functie – lijkt alsof de beren er echt vreugde aan beleven. Zelfs de moeder mengt zich soms vol overgave in het spel van haar kindjes. Dit soort beelden, gekoppeld aan enkele waardevolle momenten die laten zien hoe iedereen zichzelf moet zien te redden in de onherbergzame omgeving van Spitsbergen – opvallend is een vogel, die, om haar kuikentjes te beschermen tegen een ijsbeer, herhaaldelijk een duikvlucht tegen zijn neus maakt – zijn genoeg om van “Het Rijk van de IJsbeer” een aangename, en boeiende zit te maken. Als daarnaast ook nog het bonusmateriaal beschouwd wordt – een inzichtelijke “making of” die nog vele andere boeiende dieren laat zien, zoals een grote groep witte walvissen – kun je absoluut spreken van een geslaagde dvd.

Bart Rietvink