Hitler: A Career (1977)

Regie: Joachim C. Fest, Christian Herrendoerfer | 153 minuten | documentaire

Interessante documentaire over het leven van ’s werelds grootste dictator en de man die ontegenzeggelijk de grootste invloed had op de geschiedenis van de 20e eeuw: Adolf Hitler. Stap voor stap wordt de fatale carrière van de, achtereenvolgens, gemankeerde kunstenaar, soldaat, politieke agitator en Führer, gevolgd. Onderwijl worden enkele prangende vragen gesteld over hoe het toch allemaal zo ver heeft kunnen komen.

De documentaire is samengesteld door de gerenommeerde Duitse historicus Joachim C. Fest, die jaren later het boek “Der Untergang. Hitler und das Ende des Dritten Reiches” zou schrijven, waar de film ‘Der Untergang’ uit 2004 op gebaseerd is. Fest legt verbanden met en onderzoekt het Duitse volk, hetgeen hem bij het in roulatie brengen van de documentaire op veel kritiek kwam te staan. Hij betoogt dat Hitler alleen in Duitsland op een dergelijke manier de macht had kunnen krijgen – en gaat daarmee de schuldvraag bepaald niet uit de weg. Het bekende excuus “Wir haben es nicht gewusst” gaat wat Fest betreft dan ook niet op. Miljoenen Duitsers zagen in Hitler de verlosser, de redder van Duitsland en waar Hitler behendig de gevoelige punten van het volk wist te raken, gaven zij hem onvoorwaardelijke steun en beloofden ze hem trouw.

Zo ver is het aan het begin van de 20e eeuw in de wereldstad Wenen, hoofdstad van het

keizerrijk Oostenrijk-Hongarije nog lang niet. Hitler, een berooide jongeman die ervan droomt om schilder of architect te worden, kijkt zich er de ogen uit. Hierbij wordt ook de fel anti-semitische cultuur van die tijd reeds aangestipt. Hitler had het wat dat betreft niet van een vreemde. Jammer genoeg zwijgt de documentaire over de jeugd van Adolf. Niet zozeer om een beeld van ‘moeilijke jeugd’ te schetsen als verklaring van zijn latere daden, maar om een nog vollediger beeld van zijn leven te geven.

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog verandert het leven van Hitler voorgoed. Hij neemt als geboren Oostenrijker dienst in een Beiers regiment en wordt daar ordonnans (beslist geen sinecure, maar een baantje waar zelfs de geharde soldaten, gewend aan de slachtpartijen in de loopgraven voor bedanken). Hoewel hij het tot korporaal brengt en onderscheiden wordt met het IJzeren Kruis, zien zijn bevelvoerende officieren te weinig leiderschapskwaliteiten in Hitler om hem verder te promoveren. Na de wapenstilstand van 1918 is Hitler één van de vele miljoenen gedesillusioneerde soldaten en begeeft hij zich op het glibberige pad van de politiek. Een weg die hem tijdelijk tot heerser over Europa zou maken, maar uiteindelijk voor zowel hemzelf als voor Duitsland tot de totale vernietiging zou leiden.

De geijkte vooroorlogse ‘hoogtepunten’ komen voorbij, de mislukte staatsgreep van 1923, de wereldwijze economische crisis die de nazi’s een heel eind op weg hielpen naar de macht, de consolidatie van de macht door middel van terreur en de intimidatie van buitenlandse mogendheden, culminerend in het akkoord van München van 1938. Voor de meeste mensen zal de grote lijn hierin wel gesneden koek zijn, maar vooral boeiend zijn de fragmenten of foto’s waaruit blijkt dat Hitler in zijn rol als Führer groeit. Waar hij er in het begin van zijn carrière nog krampachtig, nerveus of zelfs volslagen belachelijk (met vliegeniersmuts) uit ziet, weet hij uiteindelijk een stoer, onverzettelijk beeld van zichzelf te scheppen. Ook erg interessant is de psychologische wijze waarop de nazi’s het Duitse volk wisten mee te slepen. Enerzijds door het toepassen van dreigende beelden en gespierde taal, steeds meer ondersteund door wapens en onderdrukking, anderzijds door een ‘volksgemeenschap’ in te stellen, met zang en dans en talloze sportieve en ontspannende activiteiten. De Italiaanse fascistische bondgenoot komt ook voorbij, in de persoon van Mussolini, die zelfs in het Duits (niet eens onverdienstelijk) een toespraak houdt.

Als de Tweede Wereldoorlog begint trekt Hitler zich steeds meer uit het openbare leven terug, zeker als het vanaf 1942/3 steeds minder goed gaat. Hij is een gebroken man als de Sovjets Berlijn binnentrekken en de dictator een roemloos einde vindt in de ruïnes van zijn hoofdstad.

Wat de documentaire aantoont, is dat Hitler voornamelijk een flierefluiter was, die niet zoveel moest hebben van regulier werk. Eenmaal Reichskanzler geworden, houdt hij zich met name bezig met openingen, toespraken en ander inhoudsloos propagandawerk, zonder zich veel om zijn politieke taken te bekommeren. Veelvuldig worden er (kleuren)films getoond waarin Hitler’s privéleven – onder meer op de Obersalzberg – te zien is. Maar ook daar, zo blijkt uit het begeleidend commentaar, blijft Hitler enigszins een mysterie voor zijn trouwste volgelingen. ‘Hitler: Eine Karriere’ biedt geen gemakkelijke oplossingen om het gedrag van de dictator te verklaren.Wel wordt duidelijk dat Hitler met zijn unieke vaardigheid als demagogisch spreker vooral gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheden die er lagen. De verzwakte republiek, uitgeput door de Eerste Wereldoorlog en onwennig ten aanzien van het nieuwe democratische systeem was, na de economische terugval eind jaren 20, geen partij voor de fanatieke en vastbesloten nazi-aanhangers. Het Duitse volk liet zich verblinden en volgde gedwee op het destructieve pad dat Hitler insloeg. Als vanaf 1933 de eerste concentratiekampen gebouwd worden voor “andersdenkenden” en prominente kunstenaars (Thomas Mann) en wetenschappers (Albert Einstein) Duitsland ontvluchten, kijkt de massa liever de andere kant op, naar het “volkse” gevoel dat de partij uitstraalt en richt men meer de aandacht op de massale werkgelegenheidsprojecten, zoals de aanleg van de Autobahnen.

Pas als het veel te laat is, realiseert de meerderheid van het volk, dat ze achter de verkeerde trommelaar zijn aangelopen. Tegen die tijd zijn er al miljoenen gesneuveld en veel Duitse steden tot ruïnes gebombardeerd. Als de oorlog tenslotte is afgelopen, verdwijnen de symbolen van het nazi-tijdperk uit de Duitse geschiedenis, maar volgens de documentaire verdwijnt de mede-verantwoordelijkheid daarmee niet.

Hans Geurts