Hitsville: The Making of Motown (2019)

Regie: Ben Turner, Gabe Turner | 112 minuten | documentaire, muziek | Met: Berry Gordy, Smokey Robinson, Stevie Wonder, William Stevenson, Valerie Simpson, Eddie Holland, Brian Holland, Lamont Dozier, Robin Terry, Mary Wilson, Abdul ‘Duke’ Fakir, Jamie Foxx, Martha Reeves, Dr. Dre, Claudette Robinson, Lee Daniels, Annette Beard, Paul Riser, Otis Williams, John Legend, Neil Young, Marlon Jackson, Little Richard, Jermaine Jackson, Tito Jackson, Jackie Jackson, Sam Smith, Nick Ashford, Aretha Franklin, Michael Lovesmith, Diana Ross

‘I Heard It Through the Grapevine’, ‘My Girl’, ‘Dancing in the Streets’, ‘Reach Out (I’ll Be There)’… Noem een soulklassieker en de kans is groot dat die uit de stal van Motown komt. Legendarische, unieke artiesten als Stevie Wonder, Marvin Gaye en Diana Ross – allemaal vonden ze hun weg naar grote roem onder de vleugels van Berry Gordy Jr., de entrepreneur uit de Amerikaanse stad Detroit bij wie het ondernemerschap in het bloed zit. Hij was er hoogstpersoonlijk voor verantwoordelijk dat Detroit niet langer uitsluitend bekend stond als ‘Motor City’, de stad waar jaarlijks tienduizenden auto’s van de band rollen. Platenlabel Motown zette de stad ook muzikaal op de kaart, met veelal lokale artiesten wel te verstaan. Want Diana Ross, Smokey Robinson, de leden van The Four Tops en The Temptations; allemaal werden ze geboren in Detroit, Aretha Franklin woonde er een groot deel van haar leven en Stevie Wonder kwam in de nabijgelegen stad Saginaw ter wereld. Wat zit daar in het water? Op die vraag geeft de documentaire ‘Hitsville: The Making of Motown’ (2019) van de gebroeders Ben en Gabe Turner helaas geen antwoord. Wél geeft de film, die gemaakt werd om de zestigste verjaardag van het platenlabel te vieren, inzicht in de ontstaansgeschiedenis van Motown en de bijzondere aanpak van oprichter Berry Gordy Jr.

Van een autofabriek naar een hitfabriek, zo zou je de carrièreswitch die Gordy rond 1958 maakte kunnen omschrijven. Zoals zoveel inwoners van Detroit werkte hij in de Ford-fabriek, waar hij met eigen ogen zag hoe de wagens stap voor stap werden opgebouwd – de ‘assembly line’. Dat zou met muziek toch ook moeten kunnen, dacht hij. Hij zag het zo voor zich: een jong talent loopt binnen als een ‘nobody’ en komt naar buiten als een ster. In een doodgewoon woonhuis in de suburbs van de stad – niet veel later liefdevol omgedoopt tot ‘Hitsville USA’ en tegenwoordig een veelvuldig bezocht museum – verzamelde hij allerlei mensen die hem konden helpen muzikaal talent om te turnen tot artiesten: songwriters, producers, muzikanten, een dansleraar en zelfs een dame die de sterren in de dop etiquette kon bijbrengen. Onderlinge competitie werd gestimuleerd, want daar kon je alleen maar beter en succesvoller door worden. Tijdens zogenaamde ‘quality control meetings’ werd onomwonden geoordeeld welke liedjes goed genoeg waren en welke niet. Overigens mocht iedereen binnen de ‘Motown Family’ daarover meepraten. De kracht van Gordy was het plaatsen van de poppetjes op de juiste plekken, zodat iedereen zijn eigen talenten ten volste kon benutten.

De documentaire richt zich op de periode rond de geboorte van Motown in 1958 tot de verhuizing naar Los Angeles begin jaren zeventig en heeft als rode draad de ‘assembly line’ uit de autofabriek, aan de hand waarvan alle aspecten die Motown tot zo’n groot succes maakte besproken worden (denk aan termen als ’talentontwikkeling’ en ‘kwaliteitsbewaking’). De gebroeders Turner kregen het voor elkaar om zo’n beetje iedereen die betrokken was bij het succes van het platenlabel voor de microfoon te krijgen. En als ze niet meer in leven zijn, zoals Gaye en songwriter Norman Whitfield, dan zien we ze op archiefbeeld. Zo deelt onder anderen het illustere schrijverstrio Holland-Dozier-Holland ervaringen en anekdotes, net als zangeressen Martha Reeves en Mary Wilson, zangers Stevie Wonder en de vier nog levende leden van The Jackson 5. Ook jongere artiesten die zich hebben laten inspireren door Motown en Gordy, zoals Dr. Dre, John Legend en Jamie Foxx, zijn van de partij, onder meer om de rol te benadrukken die Motown al dan niet bewust speelde in de burgerrechtenbeweging. Het label bracht geen muziek uit voor zwarte mensen, maar dóór zwarte mensen, bedoeld voor iedereen om naar te luisteren. Of zoals Gordy zelf zegt: ‘The color of the business was green’. Muziek als verbindende factor dus.

Van alle gesprekken die in ‘Hitsville: The Making of Motown’ voorbijkomen zijn de één-tweetjes tussen Gordy en Smokey Robinson het meest aanstekelijk. De twee zijn al ruim zestig jaar dik bevriend en stonden gezamenlijk aan de wieg van Motown; ze kunnen er bovendien bijzonder enthousiast en met veel lol over vertellen. Gordy is ook als uitvoerend producent betrokken bij de film en daarin schuilt natuurlijk een gevaar. Want hoe objectief is deze film? Over de financiële wantoestanden die de boel op scherp zetten wordt bijvoorbeeld geen woord gerept. Dat de starre en conservatieve Gordy begin jaren zeventig met steeds meer van zijn sterren botste – Ross wilde niet zomaar meer alles zingen wat hij haar opdroeg, Wonder wilde muzikaal meer zijn eigen weg gaan en Gaye voelde een sterke behoefte om maatschappijkritische thema’s zoals de Vietnamoorlog te bezingen – wordt slechts lichtjes aangestipt. De film steekt vooral de loftrompet en laat de minder charmante kanten duidelijk links liggen; als een echte manager houdt Gordy graag de controle over zijn producten. Gelukkig stelt deze muzikale documentaire daar veel tegenover: de vele interessante inkijkjes die we krijgen over het reilen en zeilen van Motown, unieke beeld- en geluidsfragmenten en vooral die heerlijke muziek, die ook zoveel jaar later nog altijd staat als een huis!

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 2 september 2021