Holy Spider (2022)

Regie: Ali Abbasi | 115 minuten | drama, misdaad | Acteurs: Zar Amir-Ebrahimi, Mehdi Bajestani, Arash Ashtiani, Forouzan Jamshidnejad, Sina Parvaneh, Nima Akbarpour, Mesbah Taleb, Firouz Agheli, Sara Fazilat, Alice Rahimi

Producties over seriemoordenaars zijn populairder dan ooit. Van Netflix-titels als “Mindhunter” en “Monster: The Jeffrey Dahmer Story” tot de talloze true crime-documentaires die als warme broodjes door menig voetbalmoeder worden verslonden.

De fascinatie voor seriemoordenaars is best begrijpelijk. Films en series over seriemoordenaars geven mensen immers een kijkje in de gedachtegang van mensen die ver van hun eigen, dagelijkse leven af staan. Voor de meeste kijkers geldt dit als een soort veiligheidsmaatregel om zichzelf en hun naasten voor potentieel gevaar te kunnen beschermen, maar er zijn ook steeds meer mensen die zich op een geestelijk of lichamelijk vlak aangetrokken voelen tot deze boosdoeners. ‘Holly Spider’, de nieuwe film van de Iraans-Deense regisseur Ali Abbasi, verzet zich tegen dergelijke lofprijzingen. Bewondering voor dit soort lieden is schadelijk en in sommige gevallen zelfs dodelijk, zo stelt de film.

Iran, 2001. Onderzoeksjournaliste Rahimi (Zar Amir-Ebrahimi) arriveert in Mashhad, de op een na grootste stad van het land. Hier gaat ze onderzoek doen naar een reeks brute moorden op prostituees, uitgevoerd door de zogenoemde “Spinnen Moordenaar”. Rahimi is vastbesloten om de zaak op te lossen, maar stuit al snel op verzet. De autoriteiten weigeren om serieuze medewerking te verlenen en vinden het eigenlijk wel prima dat er iemand rondloopt die deze ‘zondige’ sekswerkers omlegt. Rahimi moet voortdurend op haar woorden letten. Ze heeft geen vrienden in Mashhad en de gezagsdragers zijn haar liever kwijt dan rijk.

Gelijktijdig met Rahimi volgen we de bewuste moordenaar, Saeed (Mehdi Bajestani). Overdag is Saeed een ijverige constructiewerker die alles doet voor de mensen in zijn omgeving, met name voor zijn liefdevolle vrouw en kinderen. Zijn goede gedrag is echter een dekmantel voor zijn handelingen als moordenaar. In de nacht trekt hij eropuit uit om sekswerkers op te sporen, die hij daarna met de belofte van geld en opium naar zijn huis weet te lokken. Vervolgens wurgt hij de vrouwen en dumpt hij de lichamen in rurale gebieden. Saeed beschouwt zichzelf als een trouwe dienaar van God; hij is degene die Mashhad van alle zondaars zal verlossen. Bij elke moord die hij begaat, groeit zijn furie.

‘Holy Spider’ is gebaseerd op de opkomst en ondergang van een van Irans meest beruchte seriemoordenaars: Saeed Hanaei. Tussen 2000 en 2001 vermoordde hij 16 vrouwen in koelen bloede. Regisseur Ali Abbasi raakte geïnteresseerd in het verhaal toen hij merkte dat sommige Iraniërs hem als een held begonnen te zien. Volgens deze mensen deed Saeed zijn religieuze plicht en was er niks verkeerds aan het uit de weg ruimen van prostituees. Abbasi kon niet begrijpen waarom er überhaupt een discussie werd gevoerd over zijn daden. In de jaren die volgden schreef hij verwoed aan het script voor ‘Holy Spider’, een film die vanwege zijn controversiële aard verscheidene keren bijna het daglicht niet zag.

De film werkt op twee verschillende manieren. Enerzijds als een suspensvolle misdaadthriller en anderzijds als een confronterende film over vrouwenhaat. In de eerste helft van ‘Holy Spider’ toont Abbasi vooral algehele angst. Er wordt in het bijzonder nervositeit en onrust gecommuniceerd; niet alleen met gebruikmaking van Rahimi, maar ook door middel van Saeed. Beide karakters geven een inkijkje in de onderbuik van Mashhad en vangen geregeld de geluiden van de mensen op straat op. Terwijl vaders en moeders hun dochters binnen houden, speculeren oude grijsaards over de identiteit van de raadselachtige Spinnen Moordenaar. De donkere, grimmige sfeer van de film is cruciaal voor het effect van algehele angst. De hantering van donkere schaduwen en het feit dat het verhaal zich herhaaldelijk ’s nachts afspeelt lijkt de uitzichtloze situatie van de stadsbewoners alleen maar te vergroten.

Scènes waarin Rahimi door de autoriteiten wordt gedwarsboomd of waarin Saeed door de bevolking wordt geprezen slingeren je geregeld terug naar de realiteit. De moorden in deze film zijn daadwerkelijk gepleegd en Saeed Henaei wordt tot op de dag van vandaag door velen als een held beschouwd. Abbasi lijkt eropuit te zijn om de mythevorming van de Spinnen Moordenaar definitief nietig te maken. Mehdi Bajestani vertolkt de seriemoordenaar als een warhoofdig en stumperig figuur. Hij is geen complexe antiheld, noch een hyperintelligente slechterik. De enige reden waarom hij zoveel slachtoffers heeft kunnen maken komt door de omgeving die hem voor zolang ongestraft zijn gang liet gaan. Zieke geesten zullen altijd blijven bestaan, maar de cultuur waarin zij zich bevinden speelt desalniettemin een allesbepalende rol, zo toont de film.

‘Holy Spider’ is op meerdere filmfestivals genomineerd geweest en Zar Amir-Ebrahimi won voor haar hoofdrol de prijs voor beste actrice op het Filmfestival van Cannes. Ebrahimi, die sinds 2008 in ballingschap in Frankrijk leeft, is na de uitkomst van de film echter talloze malen met de dood bedreigd. In Iran is de film verboden en tegen iedereen die eraan heeft meegewerkt zijn inmiddels reisrestricties ingesteld. Het Iraanse Ministerie van Cultuur vergeleek de film zelfs met het boek ‘De Duivelsverzen’ van schrijver Salman Rushdie, die op 12 augustus 2022 werd neergestoken bij een lezing in de staat New York. Zulke uitlatingen laten je realiseren dat er bar weinig is veranderd sinds de gebeurtenissen in ‘Holy Spider’. Nog steeds is het in Iran met de mensenrechten, en in het bijzonder de vrouwenrechten, bijzonder slecht gesteld.

Len Karstens

Waardering: 4

Bioscooprelease: 10 november 2022
Speciale vertoning: Imagine Fantastic Film Festival 2022
DVD-release: 3 februari 2023