I, Afrikaner (2013)

Regie: Annalet Steenkamp | 93 minuten | documentaire

Meer dan acht jaar volgde Annalet ‘Makkie’ Steenkamp haar familie in Zuid-Afrika. De apartheid is al een tijdje voorbij, maar met de nasleep hiervan wordt nog steeds geworsteld. Het apartheidsregime heeft niet alleen een groot litteken nagelaten in het leven van de zwarte bevolking, maar ook in dat van de blanke Afrikaner boeren.

Tijdens de apartheid werd er door blanke boeren gebruik van goedkope zwarte arbeidskrachten. Een groot deel van de boeren wilden de zwarten echter niet uitbuiten, maar juist werk bieden in de moeilijke periode van rassensegregatie waarin Zuid-Afrika geen enkele toekomst leek te bieden voor de zwarte bevolking. Nog steeds is er sprake van radicale blankenhaat bij deze zwarte Zuid-Afrikanen. Er vinden extreem veel ‘plaasmoorden’ plaats, waarbij er zonder reden blanke Afrikaners om het leven worden gebracht, meestal op gruwelijke wijze. De regering doet hier niets aan en de moordenaars worden grotendeels niet vervolgd.

Deze documentaire bewijst dat er nog steeds sprake is van wederzijds racisme. Terwijl de zwarten worden geassocieerd met moord en gewelddadigheid, worden de blanken geassocieerd met onderdrukking en uitbuiting. Het lijkt een vicieuze cirkel die met geen mogelijkheid kan worden doorbroken. De manier waarop hier mee wordt omgegaan, verschilt erg tussen de vier generaties familieleden die de filmmaakster Annalet Steenkamp, door haar familie ook wel ‘Makkie’ genoemd, aan het woord laat.

Zo durft de grootmoeder van Makkie niet meer op de boerderij te wonen waar ze is opgegroeid, omdat ze leeft in een voortdurende angst om vermoord te worden. Om diezelfde reden slaapt Makkie’s moeder met een wapen naast zich. Haar broer Leon staat ijskoud tegenover de heersende politieke en sociale structuren. Hij trouwt met Christine, die op haar beurt ook weinig toekomst ziet in het land en daarom twijfelt over het nemen van kinderen. Zij was zelf getuige van een gruwelijke boerderijmoord, namelijk die op haar vader.

Toch is het vooral Makkie’s nichtje Shanel die het meest tot de verbeelding spreekt. Ze is geboren in 1997, zeven jaar na de apartheid. Zij voelt zich volledig thuis in haar land en daarmee ook in de bijbehorende zwarte cultuur. Ze spreekt verschillende talen en droomt van een wereld waar iedereen liefdevol met elkaar om kan gaan. Haar familie heeft er moeite mee dat ze zich zo mengt in de zwarte cultuur. Als haar buurvrouw, de moeder van twee jonge kinderen, wordt vermoord, keert ook Shanel niet meer terug naar haar zwarte vrienden. De hoop die zij had op een toekomstig Zuid-Afrika vol rechtvaardigheid en genegenheid lijkt in één klap te zijn verdwenen.

Zowel het verleden, het heden als de toekomst worden door de verschillende generaties gerepresenteerd. Wat alle familieleden gemeen hebben is de onloochenbaar innige band met Zuid-Afrika en de Afrikaanse taal. Ook de liefde van de filmmaakster voor haar geboorteland is duidelijk waarneembaar. Ze wisselt beelden van haar familie af  met prachtige beelden van de Afrikaanse natuur. De kracht en de zwakten van het land worden getoond, zonder dat er een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen goed en slecht.

‘I, Afrikaner’ is een aangrijpend familieportret waarin de complexiteit van het huidige Zuid-Afrika wordt getoond. Er is een droom om samen te leven in vrede, maar dit lijkt onmogelijk door de heersende politieke structuren en wederzijdse haat tussen blanken en zwarten. De moeilijke situatie in het Zuid-Afrikaanse plattelandsleven is een onderwerp dat veel te weinig aandacht krijgt. Documentaires als ‘I, Afrikaner’ zijn daarom van groot belang om bewust te maken van het nog grotendeels ongekende.

Redactie Cinemagazine

Waardering: 3.5