I Am Bolt (2016)

Regie: Benjamin Turner, Gabe Turner | 103 minuten | documentaire, sport | Met: Usain Bolt, Pele, Neymar, Serena Williams, Asafa Powell, Sebastian Coe, Ziggy Marley, Nas, Chronixx, Yohan Blake

Zelfs de allergrootste sporthater kent zijn naam: Usain Bolt. De Jamaicaan is pas dertig jaar, maar nu al één van de grootste sportmensen aller tijden. Bolt presteerde het onmogelijke door op drie achtereenvolgende Olympische Spelen – Beijing 2008, Londen 2012 en Rio de Janeiro 2016 – zowel de 100 als de 200 meter sprint te winnen en met zijn landgenoten ook nog het goud te pakken op de 4×100 meter estafette. Bovendien heeft hij op alle drie die disciplines de snelste tijden ooit gelopen op zijn naam staan. Waar de meest succesvolle atleten doorgaans erg op zichzelf zijn, hun sport en zichzelf bijzonder serieus nemen en niet beschouwd worden als aardig en vriendelijk, is Bolt juist outgoing, houdt hij van een geintje en neemt hij de tijd voor fans, pers en collega’s. Nu ‘The Lightning Bolt’ heeft aangekondigd dat de Spelen van Rio zijn laatste waren (in elk geval als sprinter), is het tijd om dit fenomeen eens onder de loep te nemen. Wie is Usain Bolt en wat maakt hem zo uitzonderlijk? De dynamische documentaire ‘I Am Bolt’ (2016) van Benjamin en Gabe Turner laat een glimp van de mens achter de sportheld zien, maar laat wat objectiviteit betreft nogal te wensen over. Wellicht heeft dat te maken met het feit dat Bolts manager en beste vriend Nugent ‘NJ’ Walker een van de producenten is; daardoor is dit toch vooral een hagiografie geworden waarin geen onvertogen woord valt over het sprintkanon uit Trelawny.

‘I Am Bolt’ kent een bijzondere opbouw, die niet helemaal chronologisch is. De documentaire begint bij de wereldkampioenschappen van 2015 in Beijing, een van de weinige grote atletiektoernooien van het afgelopen decennium waar vooraf enige twijfel was over Bolts vorm en kansen. In de halve finale van de 100 meter struikelde hij ook nog eens bij de start, terwijl zijn grootste concurrent – de Amerikaan Justin Gatlin, die het hele seizoen al snel was – in blakende vorm verkeerde. Op zijn tandvlees vocht Bolt zich naar de eindstrijd, waarna hij op advies van zijn coach Glen Mills beloofde ‘rustig en relaxed’ te blijven. In de finale toonde Bolt zijn veerkracht en onderstreepte hij nog maar eens dat hij en niemand anders de koning van de sprint is. Hoewel het maar een honderdste scheelde met Gatlin, uiteindelijk is de gouden medaille het enige dat telt. De rivaliteit met Gatlin komt helemaal aan het einde van de film nogmaals terug, op het moment dat een door blessures geplaagde Bolt het niet meer ziet zitten om volle bak te gaan voor Rio. Tijdens de Jamaicaanse Olympische trials moet hij afhaken voor de finale van de 100 meter. Enkele provocerende uitspraken van Gatlin en diens landgenoot Michael Rodgers prikkelen hem echter dusdanig dat hij zijn krachten terugvindt. In voor zijn doen ongekend felle bewoordingen wijst hij nog maar eens fijntjes op Gatlins dopingverleden en stelt hij dat andere atleten hem met hetzelfde respect dienen te behandelen als hij hen. Het moge duidelijk zijn dat er wrevel is tussen Bolt en Gatlin, maar de makers gaan hier jammer genoeg niet verder op in.

Het hierboven beschreven fragment is één van de weinige keren dat Bolt het achterste van zijn tong laat zien. Verder houdt deze documentaire toch vooral het beeld van de allemansvriend Bolt, het supertalent dat niet altijd even veel zin heeft om te trainen omdat hij liever feest viert of lange vakanties houdt, maar die in zijn streven naar de status van onsterfelijke sportheld toch de discipline op kan brengen om zichzelf keihard af te beulen. Want het lijkt het soms wel allemaal te komen aanwaaien, maar Bolt kent ook de keerzijde van de topsport: zijn lijf – met zijn 1.96 is hij extreem lang voor een sprinter – begint mankementen te vertonen en het herstel van blessures vergt steeds meer tijd. Het is dan ook daarom dat Bolt het na drie Olympiades voor gezien houdt. Dat dit een gemis is voor de sport in het algemeen en de atletiek in het bijzonder, mag duidelijk zijn. Bolt is een man die mensen naar stadions trekt, die miljoenen – en zeker niet alleen in Jamaica – aan de buis gekluisterd houdt. Hij is een opvallende verschijning, een sprankelende persoonlijkheid en een sportman die tot buitenaardse prestaties in staat is. Zijn waarde voor de sport is niet in een geldbedrag uit te drukken: hij is dé man en hij weet dat zelf ook. Hij is niet te bescheiden om zichzelf in een rijtje met de allergrootsten der aarde te plaatsen (Mohammed Ali, Pélé, Michael Jordan) en andere sporthelden, onder wie Michael Johnson, Serena Williams, Neymar en Pélé zelf onderstrepen dit nog maar eens.

Bolt is geliefd en wordt overal ter wereld op handen gedragen. Loftuitingen biedt deze biografie, die ons tevens toont hoe Bolt ooit begonnen is met sprinten en waar hij vandaan komt, volop. Wie de sport volgt, weet echter al welke uitzonderlijke prestaties Bolt geleverd heeft en hoe eindeloos zijn erelijst inmiddels is. Een documentaire biedt nou juist de mogelijkheid om die kant van een persoon te tonen die we nog niet kennen. ‘I Am Bolt’ doet dit jammer genoeg veel te weinig. Kritische noten vallen er niet, prikkelende vragen blijven achterwege. Doping is een hot item in de topsport, en eigenlijk kun je geen (journalistiek verantwoorde) documentaire maken zonder die heikele kwestie aan te snijden. Bolt is zelf nooit beschuldigd van dopinggebruik, maar loopt wel tegen (Gatlin en Tyson Gay) of zelfs mét mannen (landgenoten Asafa Powell en Yohan Blake, beiden te zien in de film) die er een dopingschorsing op hebben zitten. Wat vindt hij daarvan? Blake trainde indertijd ook onder Glen Mills, maar ook aan de coach worden geen interessante vragen gesteld. Een documentaire waarin iemand uitsluitend opgehemeld wordt, zonder ergens een kritische noot te laten horen, blijft oppervlakkig en eenzijdig. Voor de fans is dit koren op de molen, maar voor iedereen die het fenomeen Bolt tracht te begrijpen en zijn werkelijke drijfveren wil weten, is dit een gemiste kans.

Patricia Smagge

‘I Am Bolt’ verschijnt maandag 28 november 2016 op DVD en blu-ray.