Ich war neunzehn (1968)
Regie: Konrad Wolf | 115 minuten | drama, oorlog, biografie | Acteurs: Jaecki Schwarz, Vasili Livanov, Aleksei Ejbozhenko, Galina Polskikh, Rolf Hoppe, Wolfgang Greese, Dieter Mann, Jenny Gröllmann, Kalmursa Rachmanov, Anatoli Solovyov, Johannes Wieke, Mikhail Glusski, Jürgen Hentsch, Kurt Böwe, Klaus Manchen
Regisseur Konrad Wolf verliet Duitsland in 1934 om met zijn familie naar de Sovjet-Unie te verhuizen. Hij keerde terug als negentienjarige luitenant in het Sovjetleger. ‘Ich war neunzehn’ is dan ook de autobiografie van regisseur over zijn belevenissen tijdens zijn terugkeer naar zijn geboorteland.
Lt. Gregor Hecker (Jaecki Schwarz) is een jonge luitenant in het Rode leger. Tijdens de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog moet hij, in de omgeving van Berlijn, de nog altijd strijdende Duitse soldaten overhalen tot het neerleggen van hun wapens. Bij de een gaat dit zonder problemen, de ander verzet zich tot het uiterste. Juist het oogpunt van een Russisch/Duitse officier is een interessante waarbij de terugkeer van Hecker naar zijn geboorteland één van de pijlers van het verhaal is, hoe hij om gaat met morele dilemma’s bij het weerzien van zijn voormalige landgenoten
‘Ich war neunzehn’ is afkomstig uit de legendarische DEFA-stal (de Oost-Duitse filmassociatie die ongeveer met de val van de muur ophield te bestaan). Het is meteen duidelijk dat de film niet vrij is van propaganda: wanneer de Russische soldaten een Duits dorpje binnentrekken zijn de Duitse vrouwen als de dood voor de Russen. Het is Hecker en zijn manschappen totaal onduidelijk waarom. De Russische soldaten hebben dapper voor hun land gestreden en vele offers gebracht, voor hen hoeft men geen angst te hebben, zij zijn ware helden van het volk. Met geen woord wordt gerept over de misstanden waarbij Duitse vrouwen veelvuldig slachtoffer van verkrachting werden. Dit soort idealisatie is typerend voor Oost-Duitse films, het komt over alsof de bevrijding van de Duitsers alleen aan de Russen is te danken en enige ophemeling van het communisme is de regisseurs ook niet vreemd. In ‘Ich war neunzehn’ lijken alleen een paar pechvogels slachtoffer van de oorlog te zijn geworden, een nogal sprookjesachtig beeld van de verwoestende oorlog.
De scène waarin Duitse soldaten, na een oproep van een klein groepje Russen, massaal hun wapens neerleggen is teveel van het goede. Zijn zij namelijk niet degenen die zich met een uiterste krachtsinspanning hebben vrijgevochten uit Berlijn? De film mag dan gebaseerd zijn op het leven van de regisseur zelf, dit is een te geromantiseerd beeld van de werkelijkheid. Natuurlijk zouden de Russische en Oost-Duitse autoriteiten een zwarte episode van de socialistische en Russische verovering nooit hebben geaccepteerd. Dit moest in een bepaald kader gebeuren en op die manier is deze scène (en eigenlijk de hele film) ook wel weer te verklaren.
De beelden zijn prachtig met indrukwekkende shots van verlaten pleintjes en straten. Het acteerwerk komt daarentegen soms een beetje kil over. Hoewel de film over een zeer emotionele geschiedenis van een jonge officier handelt, wordt het nooit een psychologisch drama maar blijft het meer een opeenvolging van gebeurtenissen.
‘Ich war neunzehn’ gaat over een interessante periode van de Tweede Wereldoorlog. Wanneer je de te geromantiseerde uitwerking en socialistische propaganda voor lief neemt, is dit stukje filmgeschiedenis zeker het kijken waard.
Meinte van Egmond