Il Sorpasso (1962)
Regie: Dino Risi | 105 minuten | drama, komedie | Acteurs: Vittorio Gassman, Catherine Spaak, Jean-Louis Trintignant, Claudio Gora, Luciana Angiolillo, Linda Sini, Franca Polesello, Barbara Simon, Lilly Darelli, Mila Stanic, Nando Angelini, Edda Ferronao, Luigi Zerbinati, Bruna Simionato
Een nu grotendeels onterecht vergeten klassieke roadmovie met sterke rollen en een bedrieglijke lichte toon. Het is goed opletten geblazen, want de makers hebben onder het zonnige oppervlak heel wat dubbele bodems en heel wat extra lagen gestapeld.
‘Il sorpasso’ is helemaal de film van Vittorio Gassman. De acteur heeft later ook wel eens gezegd dat de rol van Bruno Cortona de mooiste was die hij ooit heeft gespeeld. Vanaf het moment dat hij letterlijk de film binnenscheurt tijdens de aantiteling op de tonen van opgewekte popmuziek, beheerst hij de hele film met zijn uitbundige gedrag en dito levensstijl.
Ondanks deze meesterlijke vertolking laat de Franse acteur Jean-Louis Trintignant als Roberto zich in de andere hoofdrol absoluut niet ondersneeuwen. Dat is een prestatie op zich. Zeker aangezien de acteur naar verluidt vooral uitgekozen was vanwege zijn gelijkenis van Jacques Perrin, die de rol eigenlijk zou spelen, maar al vrij snel afhaakte.
Omdat het centrale tweetal elkaar volledig complementeert, ontstaat er een bijzonder symbiose. Bruno zou zonder zijn tegenpool Roberto een veel oninteressanter personage zijn en omgekeerd.
De toon wordt meteen gezet als Bruno een uur te laat komt voor een afspraak met zijn vrienden en heel Rome verlaten aantreft (eind augustus zijn veel inwoners de stad ontvlucht vanwege de hitte). Als hij bij een waterpomp zijn dorst lest, ziet hij in het tegenover liggende gebouw Roberto staan. Middels de vraag of hij een telefoontje kan plegen, raken de twee aan de praat, wat komische dialogen oplevert, af en toe aangevuld met voice-overs van Roberto, die zijn gedachten weergeven. Dat ze heel tegengesteld zijn, wordt meteen duidelijk: Roberto is zich aan het voorbereiden op een tentamen voor zijn rechtenstudie, totdat Bruno hem op sleeptouw neemt. De laatste is een typische levensgenieter, die houdt van lekker eten, drinken, sigaretten (Bruno: “rook je?” Roberto: “nee.” Bruno: “jammer”) en vrouwen. De jonge student (Trintignant was de dertig al gepasseerd, maar dat valt niet noemenswaardig op) ontdooit en raakt steeds losser onder invloed van de veertiger Bruno, die met zijn praatjes en charme alles voor elkaar lijkt te krijgen. Lijkt? Ja, want ook hier is niet alles zoals het misschien ogenschijnlijk overkomt.
‘Il sorpasso’ wordt in het Nederlands vertaald als “de inhaalmanoeuvre”, dat op verschillende manieren te interpreteren valt. Is het de letterlijke inhaalmanoeuvre die de film ineens een onverwachte wending geeft? Is het dat Roberto heel veel in moet halen, omdat hij veel gemist heeft? Of heeft de inhaalmanoeuvre wellicht als uitdrukking meer met het karakter van Bruno te maken? Gaandeweg de film wordt duidelijk dat het slimme script van Risi zelf, samen met grootheden als Ettore Scola en Ruggero Maccari, heel wat meer verborgens in petto heeft dan de oppervlakte zou doen vermoeden. De film is een schoolvoorbeeld van de zogeheten “Commedia all’italiana” (komedie op zijn Italiaans) filmstijl. Gassman en Risi gelden zo’n beetje als vaste krachten in dit subgenre – en ‘Il sorpasso’ geldt als één van de meer geslaagde films die dit predikaat dragen.
De Lancia Aurelia B24 sport waar Bruno in rijdt, is zelf ook haast een karakter op zich. Helemaal nieuw is de auto niet meer, aan het koetswerk te zien, maar hij rijdt nog als een zonnetje. Het is duidelijk dat de sportauto een verlengstuk is van Bruno’s persoonlijkheid. De luide en soms irritante claxon is daar een goed voorbeeld van. Voor kijkers van nu is het ook heel bijzonder om te zien dat de Lancia een ingebouwde Philips platenspeler heeft. Zo weet regisseur Risi ook heel knap de vlotte popmuziek uit die tijd op een natuurlijke manier in de film te verwerken.
Tijdens hun trip komen ze uiteenlopende figuren tegen: ze nemen een oude boer als lifter mee, bezoeken familie van Roberto, achtervolgen ze twee Duitse meisjes en ontmoeten ze op het strand Bruno’s tienerdochter Lily (een sprankelende Catherine Spaak)
De film is in kraakhelder zwart-wit opgenomen en het is leuk om delen van Rome te zien, zoals het er in 1962 uitzag. Het landschap is uiteraard prachtig en het bijzondere aan deze film is ook dat Gassman en Trintignant ook echt zelf in de Lancia rijden (en hard ook) op de Italiaanse wegen. In de meeste films uit die tijd en later waarin acteurs in een auto rijden, wordt dit in een studio opgenomen voor een scherm met een achtergrondprojectie.
Wat tot slot absoluut aan te raden valt, is om de film na niet al te lange tijd nogmaals te bekijken. ‘Il sorpasso’ is namelijk één van die zeldzame films die bij herhaald kijken steeds beter wordt. Wie het verloop van het verhaal al kent en de vooral de afloop, zal de tweede keer met heel andere ogen naar de film kijken en er nog meer aan ontdekken.
Hans Geurts