Illégal (2010)

Regie: Olivier Masset-Depasse | 90 minuten | drama | Acteurs: Anne Coesens, Alexandre Gontcharov, Milo Masset-Depasse, Natalia Belokonskaya, Olga Zhdanova, Tomasz Bialkowski, Denis Dupont, Moktar Belletreche, David Leclercq, Gregory Loffredo, Christophe Vincent, Christelle Cornil, Olivier Funcken, Angelo Dello Spedale, Fabienne Mainguet, Akemi Letelier, Olga Moiseeva, Esse Lawson

De zaak Sémira Adamu zorgde eind jaren negentig voor heel wat ophef in België. De twintigjarige Nigeriaanse probeerde politiek asiel te krijgen bij onze zuiderburen, naar eigen zeggen omdat zij in eigen land uitgehuwelijkt was aan een oudere man van wie zij vermoedde dat hij een van zijn eerdere vrouwen had vermoord. Sémira’s asielverzoek werd afgewezen, waarna ze werd overgebracht naar een repatriëringcentrum. Vijf keer werd geprobeerd Sémira uit te zetten, maar omdat zij zich telkens hevig verzette, strandden die pogingen. Op 22 september 1998 volgde op de luchthaven van Zaventem de ultieme poging om de Nigeriaanse terug te sturen naar haar vaderland, dit keer met fatale gevolgen. Toen de vrouw zich verzette, pasten twee agenten de ‘kussenmethode’ toe: terwijl Adamu met de borstkas over de rugsteun hing, werd een kussen op het gezicht gedrukt en gingen twee politieagenten bovenop haar liggen. De vrouw raakte in coma en kon niet meer gereanimeerd worden. Het incident kostte minister Louis Tobback de kop en leidde tot het heroplaaien van het heftige debat rond migratie en het uitwijzen van asielzoekers.

Ook de Belgische filmmaker Olivier Masset-Depasse liet zich door de zaak Adamu insprireren. Hij maakte de film ‘Illégal’ (2010), waarin hij de veelal onmenselijke omstandigheden waarin uitgewezen asielzoekers zich bevinden aan de kaak stelt. Tania (Anne Coesens) is een Russische immigrant, die al acht jaar illegaal met haar zoontje Ivan (Alexandre Gontcharov) in België woont. Ze probeert te integreren in de samenleving, maar leeft in constante angst. Niet alleen is ze bang voor Novak (Tomasz Bialkowski), de Russische gangster die haar naar België hielp maar haar sindsdien onder druk houdt; ook is ze bang dat ze opgepakt wordt. Haar angst komt uit: op de dag dat ze het verjaardagsfeestje van haar zoon voorbereidt, wordt ze in de boeien geslagen. Tania belandt in een repatriëringcentrum, waar ze een kamer moet delen met andere asielzoekers en corvee moet draaien om een telefoonkaart te kunnen kopen om met haar zoontje te kunnen bellen. Ze weigert te vertellen wie ze is, waar ze vandaan komt en wanneer ze geboren is, hoofdzakelijk uit angst dat er iets met haar zoontje zal gebeuren. Na eindeloze ondervragingen en onder druk van een dreigende gevangenisstraf, besluit ze de naam van een vriendin op te geven. Dat brengt haar echter alleen maar verder in de problemen…

‘Illégal’ lijkt wel een documentaire, zo realistisch is de stijl die Olivier Masset-Depasse hanteert. Vanaf het moment dat Tania opgepakt wordt, wijkt de camera niet meer van haar zijde. Zo lijkt het alsof we zelf ook gevangen zitten in het repatriëringcentrum. We voelen haar beklemming, ongemak en wanhoop. We verlangen net als zij hevig naar het weerzien met haar zoon, en naar de vrijheid om te gaan en staan waar je wilt. De rauwe, directe en confronterende benadering van Masset-Depasse doet sterk denken aan de stijl van zijn landgenoten, de gebroeders Dardenne. In het repatriëringcentrum leert Tania andere illegalen kennen, die elk op hun eigen manier met de situatie omgaan. Haar kamergenootjes, een Chileense moeder en haar dochter, lijken in hun lot te berusten, maar de Malinese Aissa (Esse Lawson), die niet van plan is zich bij haar uitzetting neer te leggen. Al deze mensen hebben hun eigen verhaal en met zijn film geeft Masset-Depasse hen een gezicht. Nuance brengt hij aan door ook de bewakers een gezicht te geven. De met gewetenswroeging kampende Lieve (Christelle Cornil) is de meest menselijke van alle bewakers. De dialoog waarin zij Tania vraagt of het al die moeite nou echt waard is – of het echt zo erg is om terug naar huis te moeten – zegt eigenlijk alles.

Hoofdrolspeelster Anne Coesens, met wie Masset-Depasse eerder ‘Cages’ (2006) maakte, zet een dijk van een rol neer. Het ene moment oogt ze vastberaden en zeker van haar zaak, wanneer ze bijvoorbeeld weigert haar persoonlijke gegevens te vertellen, maar het volgende moment straalt de angst, wanhoop en stress uit haar ogen. Dankzij haar krachtige performance – en de uitgebalanceerde regie van Masset-Depasse – is ‘Illégal’ veel meer dan een politiek pamflet alleen en wordt het een beklemmend portret van een vrouw die wanhopig vecht voor haar fundamentele recht om te kunnen zijn wie ze wil zijn. Het besef dat ook in het ‘geciviliseerde Westen’ de mensenrechten dusdanig geschonden worden, is op zijn zachtst gezegd verontrustend.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 31 maart 2011