In Search of Mozart (2006)
Regie: Phil Grabsky | 120 minuten | muziek, documentaire
Al een kleine tweehonderdvijftig jaar weet Wolfgang Amadeus Mozart muziekliefhebbers te imponeren met zijn rijke en creatieve composities. Op vijfjarige leeftijd schreef hij al zijn eerste muziekstuk en vóór zijn achttiende jaar had hij al meer dan achtentwintig symfonieën op zijn naam staan. Hij zoog muzikale informatie op als een spons en integreerde deze kennis vervolgens op ongeëvenaarde wijze in zijn eigen muziek, die almaar gelaagder en volwassener werd, terwijl zijn werk tegelijkertijd de schijn had van eenvoud en voor iedereen toegankelijk was.
Mozarts leven is al eens eerder op film vastgelegd, te weten in Milos Formans geweldige ‘Amadeus’, echter in deze film zijn er nogal wat dichterlijke vrijheden toegepast waar historici niet altijd over te spreken zijn. Filmmaker Phil Grabsky is allesbehalve een Mozartkenner, maar was toevallig aanwezig bij een opera van zijn hand en raakte ter plekke gefascineerd door de man, vooral vanwege zijn immer aanhoudende populariteit. Hij vermoedde ook dat Formans film wel eens niet het meest accurate document over deze legendarische componist zou kunnen zijn en dus besloot hij zelf op zoek te gaan naar de échte Mozart. Ga er maar aanstaan.
En, willen wij wel dat iemand eraan gaat staan? Zijn de details van zijn leven – de briefwisseling met zijn vader, zijn huisvesting in Wenen, de contacten om aan werk te komen – werkelijk fascinerend genoeg om een dynamische film mee te maken? Zitten de kijkers wel te wachten op een potentieel droge, filmische geschiedschrijving omtrent deze grootheid? Immers, Formans film was mede zo boeiend door de wilde speculatie over het privé-leven en de persoonlijkheid van de beste man en de toevoeging van het tragische personage van Salieri. Nu kan een documentaire zich natuurlijk minder veroorloven en wordt er op een andere manier informatie verschaft dan in een fictiefilm, maar het gevaar van “stoffigheid” ligt al snel om de hoek.
Gelukkig kunnen zowel Mozart- als filmliefhebbers opgelucht ademhalen. De documentaire is weliswaar ietwat aan de lange kant, en de verslagen van feitjes en gesprekken kunnen op een gegeven moment wat gaan vervelen, maar de film als geheel is zonder meer een geslaagde, en zelfs opwindende productie geworden. Of je nu een grote fan bent van Mozart of niet, je moet niet raar opkijken als je na het kijken van Grabsky’s docu de behoefte krijgt om een vrachtlading aan Mozart-cd’s te gaan inkopen. Om te beginnen is de film doorspekt met zijn muziek. Als er niet zichtbaar een optreden plaatsvindt is zijn muziek wel hoorbaar op de achtergrond wat het geheel altijd sfeervol houdt en bovendien de kijker steeds duidelijk maakt waar het om draait. Het zou een zonde zijn om een documentaire over de man te maken zonder zijn muziek te laten horen, aangezien dit zijn essentie is. Het beste is om het publiek zelf deelgenoot te maken van zijn genie. Een genie dat overigens geen rust hoeft te krijgen om in alle spontaniteit iets te kunnen creëren. Het is een misvatting dat dit de essentie is van (artistieke) genialiteit, zo laat één van de experts in de film ons weten. Immers, Mozart heeft zich nauwelijks in een dergelijke situatie bevonden, maar heeft toch meesterlijke werken geproduceerd. Hij componeerde in opdracht, puur om geld te verdienen en wist toch grootsheid te scheppen. En dit is nu juist het punt: hij hoeft niet te wachten op inspiratie. Zijn genialiteit vloeit uit hem, wanneer dan ook en wat hij ook aan het doen is. En hij deed ook bijna niets anders. In een brief aan zijn zus schrijft hij dat hij het kort moet houden omdat zijn vingers pijn doen van het componeren. Zelfs tijdens het biljarten heeft hij een stuk papier bij zich, waarop hij af en toe een ingeving schrijft. Het is een raadsel waar alles vandaan komt en hoe hij het doet. Ook lichamelijk gezien tartte hij de wetten van de natuur. Als vijfjarige had hij zijn vingers nog niet op een juiste manier kunnen spreiden en inspannen om zijn zelf geschreven stukken op de piano uit te voeren, maar hij deed het. Het was een “performer” in hart en nieren, van jongs af aan.
Hoe interessant zijn harde werk en zijn specifieke karakter ook zijn, het meest meeslepende zijn uiteindelijk toch de gedeeltes die over zijn muziek gaan. De geestdrift waarmee kenners, musici en (opera)zangers en –zangeressen, over zijn werk praten, slaat direct over op de kijker en doet de muziek extra tot leven komen en de horizon van de kijker verbreden. Wanneer we horen praten over het vraag- en antwoordspel tussen instrumenten dat Mozart opvoert, de personages die tot uiting komen in de muziek van Mozart – een oude dame, een schurk, een klein meisje –, de emoties die weerklinken, of de vernieuwingen die Mozart introduceerde door bijvoorbeeld de piano in een symfonie eigenwijs snel in te laten vallen, luister je met een totaal nieuw gehoor naar zijn geweldige muziek.
‘In Search of Mozart’ is een documentaire die, zeker in de eerste helft, veel vaart heeft en de kijker laaiend enthousiast maakt over de muziek van deze grootheid. Maar daarnaast is het ook een betrouwbaar en volledig document voor iedereen die precies wil weten wie Mozart was en hoe zijn werken, op zijn minst in praktische zin, tot stand zijn gekomen. Het was een ambitieus project van Grabsky om het leven van deze man in beeld te brengen, en daarnaast een meeslepende film te maken, maar hij is hierin zonder enige twijfel geslaagd.
Bart Rietvink
Waardering: 4
Bioscooprelease: 27 januari 2020 (release door ABC Film Distribution onder de naam The Great Composers)