In the Crosswind – Risttuules (2014)

Regie: Martti Helde | 87 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Laura Peterson, Tarmo Song, Mirt Preegel, Ingrid Isotamm, Einar Hillep

Verrassend veel mensenlevens vertonen eigenlijk parallellen, zeker in een ingrijpende periode als de Tweede Wereldoorlog. ‘In the Crosswind’ (‘Risttuules’), het speelfilmdebuut van de in 1987 in de Estse hoofdstad Tallinn geboren Martti Helde vertelt zo het verhaal van Erna en Heldur, een jong getrouwd stel, ouders van een schattig dochtertje Eliide, maar tegelijkertijd van tienduizenden slachtoffers van het beestachtige regime van Russische autoriteiten. Erna en Heldur wonen op een idyllische plek (droomachtig weergegeven in de pakkende openingsscènes). Ze zijn gezond, verliefd en erg gelukkig. Maar dan doet de Tweede Wereldoorlog zijn intrede in het leven van het jonge koppel. Op bevel van Josef Stalin worden tienduizenden inwoners uit Estland, Letland en Litouwen gedeporteerd. Zo ook Erna, Heldur en Eliide. Het echtpaar wordt gescheiden van elkaar, Erna en Eliide worden samen met talloze andere vrouwen en kinderen naar Siberië vervoerd in een veewagen, Heldur verdwijnt naar een strafkamp.

Helde baseerde zijn film, die na de scheiding van de twee geliefden de vrouwelijke protagonist volgt, op de brieven die Erna – die echt bestaan heeft – aan haar echtgenoot schreef in dagboekvorm. Erna weet haarfijn de dagelijkse gang van zaken te analyseren en weer te geven. De onmenselijke situaties waarin zij, haar dochtertje en haar mede-gevangenen zich bevinden worden vlijmscherp, maar ook poëtisch verwoord. Het verlangen naar haar man is zo intens dat de kijker door emoties overmand wordt. Aanvankelijk schemert er hoop door in haar woorden, maar naarmate de tijd vordert en de onzekerheid toeneemt, worden haar bespiegelingen filosofischer (de échte Erna was filosofiestudente, een uitzondering in die tijd). Aan de schoonheid van haar brieven wordt echter niet ingeboet. Het lot van deze mensen lijkt direct na de deportatie voorbestemd en die ontneming van keuzevrijheid blijft schokkend, al heb je honderden films of boeken over de holocaust gezien of gelezen.

Het bijzondere aan ‘In the Crosswind’ is de wijze waarop Helde deze aangrijpende geschiedenis gestalte heeft gegeven. In stemmig zwart-wit laat hij met een reeks van dertien tableaux vivants het verhaal tot leven komen. De camera beweegt traag langs en om de personages heen, die bevroren lijken in de tijd, in hun handeling, maar nét niet helemaal. Door een minieme beweging, het kan een trekje rond de mond zijn, een knipperend oog of een wapperende rok, ziet de kijker dat het daadwerkelijk een set is, met levende acteurs. Op een slimme manier verandert af en toe de houding buiten beeld in datzelfde shot als je weer terugkeert bij Erna, bijvoorbeeld, zodat je als in een stripverhaal ziet wat het volgende plaatje is. Het is verbluffend, origineel en een ongelooflijk passende techniek om dit vergeten verhaal te vertellen. Het kostte de filmmaker ontzettend veel voorbereidingstijd (twee tot zes maanden voor één scène, waarna deze in één dag werd opgenomen), maar wát een voldoening geeft het eindresultaat.

Ook aan de geluidseffecten lees je het talent van deze jonge filmmaker af. Het gerammel van de wagons, het indringende gefluister van mensen, glazen drank die worden ingeschonken, het levert een betoverende combinatie op met de hartverscheurende beelden. ‘In the Crosswind’ is als geen enkele film die je ooit hebt gezien en springt met stip in de top vijf van films die je gezien moet hebben. Tranen van ontroering voor dit juweel van een film.

Monica Meijer

Waardering: 5

Bioscooprelease: 4 mei 2017
DVD-release: 19 september 2017