Indië verloren… – Selling a Colonial War (2023)

Regie: In-soo Radstake | 133 minuten | documentaire

‘Indië verloren…’ (‘Selling a Colonial War’) begint met het neerhalen van standbeelden en de recente controverse rondom verering van helden met een koloniaal verleden. Het is maar één van de vele pijnlijke onderwerpen in de film: van het goedpraten van oorlog tot de stamelende excuses voor het geweld in Indonesië van Koning Willem Alexander. Al deze onderwerpen staan in relatie met de houding van Nederland tijdens de koloniale oorlog, namelijk: in Nederlands-Indië voeren wij een politionele actie uit en na de oorlog: ondanks excuses erkent Nederland geen juridische verantwoordelijkheid.

Het verkopen van de oorlog als een politionele actie had verregaande gevolgen. Hierdoor moesten Nederlandse militairen met verkeerde verwachtingen naar de andere kant van de wereld om te vechten. Daarnaast wist het Nederlandse volk van niets door censuur en propagandafilms. Een saillant detail is dat de Nederlandse documentairemaker Joris Ivens gestrikt was voor het maken van een propagandafilm. Deze heeft hij nooit (af)gemaakt, wel heeft hij een pro-Indonesische film gemaakt (‘Indonesia Calling’) dat hem niet in dank afgenomen werd. In de beelden die Nederland wél bereikte valt op dat het niet zozeer op een oorlog lijkt, maar door zorgvuldige framing bijvoorbeeld eerder op een bevrijding zoals op het strand van Normandië. Over het algemeen doet de film dus datgene wat Nederland eerder heeft nagelaten, het tonen van het echte verhaal. Samen met het gebruiken van niet eerder vertoonde archiefbeelden won de film hiermee de Beeld & Geluid IDFA ReFrame Award op het Amsterdamse documentaire festival.

Terwijl de verbijsterende feiten in hoog tempo aan elkaar worden geregen, toont ‘Indië Verloren…’ het echte verhaal met een veelvoud aan perspectieven. Namelijk die van de overheid, militairen, juristen, Indonesische onafhankelijkheidsstrijders en de internationale gemeenschap. Het valt op dat het Indonesische perspectief een beetje ondervertegenwoordigd is, niet meer dan logisch omdat de nadruk ligt op de beeldvorming van de oorlog in Nederland. Dit zorgt er wel voor dat de film grotendeels is gericht op het Nederlandse publiek. Door de vele feiten en perspectieven moet de film terugvallen op de weinig visueel aantrekkelijke ‘talking heads’ documentairevorm, een vorm met overwegend interviews. Toch probeert de film wat af te wisselen met natuurlijke humoristische momentjes tussen de interviews door. Het voelt aan als een verademing.

Daarom is ‘Indië Verloren…’ beslist geen stoffige historische documentaire, ook speelt de link naar het heden hierbij een belangrijke rol. Deze link wordt op een effectieve manier gemaakt door te laten zien hoe de politiek met dit donkere verleden omgaat. Het wordt duidelijk dat ondanks de excuses de Nederlandse overheid tot op de dag van vandaag worstelt met de term oorlogsmisdaden. Het beschermen van de daders hiervan in de Verjaringswet van 1971 is hier het beste voorbeeld van. Daarom is de film naast het blootleggen van de fouten in het verleden ook een relevante documentaire voor het heden.

Hiermee geeft de film een zeer kritisch commentaar op de Nederlandse handelswijze met betrekking tot de koloniale oorlog in Nederlands-Indië. Hoewel het visueel beslist geen spektakel oplevert, wordt de boodschap van de film wel op een effectieve manier overgebracht. Het beeld over de oorlog is langzaam aan het veranderen. ‘Indië Verloren…’ is niet alleen een onderstreping van dit veranderende beeld, maar ook hoe de foutieve beeldvorming werd gecreëerd en hoe we er ons in het heden tot verhouden.

Ian van Asch

Waardering: 3.5

Speciale vertoning: IDFA 2023
Bioscooprelease: 11 januari 2024
Speciale vertoning: Nederlands Film Festival 2024