Interview Alastair Fothergill (Chimpanzee)
Amsterdam, Hortus Botanicus, donderdag 24 januari 2013
Ter promotie van de gedramatiseerde natuurdocumentaire ‘Chimpanzee’ is Alastair Fothergill twee dagen neergestreken in Nederland. De regisseur, producent en documentairemaker heeft in de loop der jaren een meer dan indrukwekkend cv opgebouwd, waarop onder meer grote natuurtitels als ‘Planet Earth’, ‘Earth’, ‘African Cats’, ‘The Blue Planet’, ‘Frozen Planet’ en ‘Deep Blue’ prijken. Het decor voor ons interview kan niet veel toepasselijker zijn: met een beetje fantasie wanen we ons in de tropische kas van de Amsterdamse Hortus Botanicus toch een beetje in een weelderige miniatuurjungle.
Jongensdroom
Hoewel hij er heel wat interviewsessies op heeft zitten, oogt Alastair Fothergill toch nog ontspannen, goedgemutst en scherp. Niet zo gek als je bedenkt dat de Brit gedurende een groot deel van zijn werkend bestaan feitelijk een grote jongensdroom leeft. “De liefde voor alles wat groeit, loopt, vliegt en kruipt zat er bij mij al heel vroeg in. De kiem voor mijn interesse in de natuur werd voornamelijk gelegd in de periodes die we als gezin doorbrachten in ons vakantiehuis in Norfolk, een waarlijk prachtige omgeving met schitterende zandduinen, moerassen en soortenrijke wadden. Het was vooral een fraaie plek om naar vogels te kijken, de dieren waar het voor mij eigenlijk allemaal mee begon. Ik wist dus eigenlijk al vrij vroeg dat ik mijn leven met of in de directe nabijheid van dieren wilde doorbrengen.” Toch was een bestaan als filmmaker niet van meet af aan een vanzelfsprekendheid voor Fothergill: “Tijdens mijn studie zoölogie in Durham dacht ik aanvankelijk nog dat ik mijn leven vooral zou gaan slijten als veldbioloog, maar het lot besliste uiteindelijk anders. Een prijsvraag van de BBC, waarbij enkele amateurfilmmakers de kans kregen om een eigen natuurdocumentaire te maken, bracht me in de Okavangodelta (Botswana) waar ik mijn eerste werkstuk opnam. Het was zeker geen geweldige film, maar de BBC vond hem blijkbaar toch goed genoeg om me een kans te geven en in dienst te nemen. Na zo’n 25 jaar natuurdocumentaires voor de televisie gemaakt te hebben, kwam ik bij het samenstellen van de bioscooprelease ‘Earth’ terecht in de wereld van het witte doek. Dat was een geweldige uitdaging die uiteindelijk heeft geleid tot een langere samenwerking met Disney Nature en de productie van ‘African Cats’ en ‘Chimpanzee’. Na meerdere decennia in het vak kan ik beamen dat het maken van natuurfilms een van de mooiste manieren is om mijn passie voor de dierenwereld aan andere mensen te tonen en met een groot publiek te delen.”
Invalshoek
Hoewel Fothergill natuurlijk al talloze wonderen der natuur in alle uithoeken van de wereld heeft gefilmd, vormde ‘Chimpanzee’ ook voor de ervaren rot een bijzondere uitdaging. “Het maken van een film voor het witte doek is toch andere koek. Voor een serie als ‘Planet Earth’ trekken diverse cameraploegen de hele wereld over en werk je met een heel groot team. Hoewel je uiteindelijk ook wel een verhaal vertelt, is het geheel toch vooral informatief van aard. Het is immers een serie die primair op een natuurminnend publiek is gericht, mensen die vaak al het een en ander weten over de materie. ‘Chimpanzee’ is daarentegen een intieme speelfilm met dierlijke hoofdrolspelers, een gedramatiseerd en meeslepend verhaal dat ook gezinnen en een groot deel van het reguliere bioscooppubliek moet aanspreken. Voor zo’n film heb je een sterk verhaal, tot de verbeelding sprekende personages en een flinke dosis dramatiek en emotie nodig. De keuze voor chimpansees als de hoofdrolspelers in deze vertelling is daarom niet meer dan logisch. Hoewel het voor biologen normaliter uit den boze is om dieren menselijke eigenschappen toe te dichten, ontkom je daar in het geval van chimpansees eigenlijk niet aan. De gezichtsuitdrukkingen, hun gedrag, de manier waarop hun sociale leven in elkaar zit, in alle opzichten zijn ze onze evenbeelden. Kijk ook maar naar de manier waarop chimpansees leren; net als mensenkinderen pikken chimpanseejongen alle vaardigheden die ze in het leven nodig hebben op door hun ouders en groepsgenoten te imiteren. Juist die emotionele verwantschap met ons is een van de redenen waarom de chimpansee waarschijnlijk mijn favoriete diersoort is.”
Unieke surprise
Hoewel de natuur zich uiteraard nooit aan een vast script houdt, had de filmploeg vooraf wel een duidelijk doel voor ogen. De film moest het publiek een inkijkje geven in het leven van een opgroeiende babychimpansee en tonen hoe het groepsgedrag van deze charismatische mensapen er in de praktijk uitziet. Een opzet die duidelijk is geslaagd, want in ‘Chimpanzee’ zie je de mensapen onder meer noten kraken met zelfgemaakte hamers (stenen) en aambeelden, jagen op andere apensoorten, vechten met een rivaliserende chimpanseegroep en communiceren met hun groepsgenoten. Bovendien is de vertederende babychimpansee Oscar als belangrijkste protagonist een schot in de roos. “Al vanaf het eerste moment wisten we dat we het met Oscar hadden getroffen. Het is een uiterst karaktervol diertje dat gelijk de harten steelt en de kijker het verhaal in sleurt. Alleen het gebruikelijke chimpanseegedrag en de interactie tussen Oscar, zijn moeder en de andere groepsleden was al voldoende geweest om een mooie film te kunnen maken. Maar toen Oscars moeder Isha overleed en groepsleider Freddy de kleine Oscar adopteerde, beseften we meteen dat we getuige waren van een wel zeer unieke gebeurtenis. Het komt eigenlijk nooit voor dat het dominante mannetje zoiets doet, een gegeven dat het verhaal van Oscar nog een extra emotionele en dramatische dimensie geeft.” Hoewel veel mensen het maken van een natuurfilm in de ongerepte jungle van Ivoorkust ongetwijfeld beschouwen als een betaalde vakantie, valt dat volgens Fothergill soms best tegen: “Je hoort me niet klagen, want ik heb het mooiste beroep dat er is. Er zijn denk ik maar weinig professies waaruit je meer voldoening kunt halen dan uit het vastleggen van de wonderen der natuur. Ik wordt betaald voor het filmen van zaken waarvoor ik normaal gesproken waarschijnlijk geld zou neertellen. Toch liepen de opnamen voor ‘Chimpanzee’ niet altijd van een leien dakje. Chimpansees zijn namelijk ontzettend snel en kunnen in een dag grote afstanden afleggen. Bovendien zitten ze regelmatig verscholen in het struikgewas, waardoor ze vaak extreem lastig te filmen zijn. Voeg daar nog eens het gebrekkige licht in de jungle op de minder zonnige dagen aan toe, en je weet dat het een hele klus is om voldoende materiaal bij elkaar te sprokkelen voor een prent van bijna anderhalf uur. Er waren dagen die misschien een minuut aan bruikbare beelden opleverden. Daarnaast heb je in de West-Afrikaanse jungle ook nog eens te maken met een extreem hoge luchtvochtigheid, warmte, veel lastig begaanbare terreindelen, heftige regenbuien en talloze bijtende en stekende insecten. Een uitdaging was het dus wel, maar de emotionele en professionele beloning in de vorm van prachtige staaltjes chimpanseegedrag was navenant.”
Bescherming
Helaas worden chimpansees op veel plekken nog steeds in hun voortbestaan bedreigd, vooral omdat de oerwouden die hun thuis zijn tegen de vlakte worden gewerkt of de dieren eindigen als bushmeat. Toch hebben de makers van ‘Chimpanzee’ er heel bewust voor gekozen om de film niet te larderen met een expliciete beschermingsboodschap. “Daar is deze rolprent gewoon niet zo’n geschikt medium voor. Sterke pleidooien voor natuurbescherming horen eerder thuis in de printmedia of in informatiever getinte documentaires. Dat neemt niet weg dat Disney Nature in het kader van de actie ‘See Chimpanzees, Save Chimpanzees’ een deel van de filmopbrengst doneert aan het Jane Goodall Institute. Bovendien kun je via de filmwebsite ook informatie vinden over het werk van de Wild Chimpanzee Foundation van Christophe Boesch, de wetenschapper waarmee we tijdens het draaien en voorbereiden van ‘Chimpanzee’ nauw hebben samengewerkt. We hopen wel dat onze film dermate veel empathie en belangstelling voor wilde chimpansees opwekt dat kijkers zich vanzelf meer gaan verdiepen in het lot van deze fascinerende primaten.”
Heilige graal
Hoewel Fothergill door zijn werk natuurlijk al op veel meer betoverende plekken is geweest dan de gemiddelde wereldburger, zijn er toch enkele plaatsen die een speciale plek in zijn hart hebben veroverd. “Een van de fraaiste oorden op aarde is mijns inziens Zuid-Georgië (een nagenoeg onbewoonde eilandengroep in het zuidelijk deel van de Atlantische Oceaan). De invloed van de mens is er nog nauwelijks te zien of te voelen, terwijl de kusten een enorme diversiteit aan prachtige levensvormen herbergen. Grote groepen pinguïns, nestelende zeevogels en reusachtige zeeolifanten zover als het oog reikt. Ook Spitsbergen is geweldig, vooral voor ijsberen. Een van de bijzonderste momenten uit mijn filmcarrière is nog steeds de dag waarop ik daar een eenzame ijsbeer zag die ronddoolde op de eindeloze, deels smeltende ijsvlakten. Een krachtig beeld, dat bovendien ook duidelijk laat zien met welke problemen deze magnifieke roofdieren momenteel kampen.” Maar prijken er ook nog dieren of oorden op Fothergills verlanglijstje die hij tijdens zijn indrukwekkende loopbaan nog niet heeft mogen aanschouwen? “Natuurlijk. Namibië is een in natuurlijk opzicht prachtig land waar ik bijvoorbeeld nog nooit ben geweest. Maar ook in Latijns-Amerika en Alaska heb ik nog vrij weinig gedaan. Dat zijn streken waar ik nog graag meer mooie dingen zou willen maken. Mijn grootste wens op diertechnisch gebied is eigenlijk de heilige graal voor vrijwel iedere natuurfilmer: de reuzenpijlinktvis filmen in zijn natuurlijke omgeving. Het is een Japanse filmploeg inmiddels gelukt, maar meer beelden vergaren van deze mysterieuze en ongrijpbare diepzeereus zou natuurlijk de ultieme uitdaging zijn.” Aan stoppen denkt Fothergill in elk geval nog niet: “Ik blijf het uitoefenen van dit vak een geweldig voorrecht vinden. De enige nadelen zijn dat het fysiek soms zwaar is en je heel veel van huis bent, maar zolang geest en lichaam het toelaten zie ik nog geen reden om met pensioen te gaan. Sterker, er staan de komende jaren twee nieuwe films op het programma. Eentje gaat over grizzlyberen in een zeer afgelegen deel van Alaska, terwijl de tweede film zich focust op een groep apen en een ‘Jungle Book’ met echte dieren in de hoofdrol moet worden. Ik denk dus nog lang niet aan stoppen, want het lijstje met nieuwe uitdagingen is en blijft schier onuitputtelijk.”
Frank Heinen