Interview Carmen Chaplin (Chaplin: Spirit of the Tramp)

Actrice en debuterend filmregisseur Carmen Chaplin komt met een documentaire over haar grootvader Charlie Chaplin. Haar vader Michael speelt daarin de hoofdrol. In ‘Chaplin: Spirit of the Tramp’ (2024) gaat Michael op zoek naar aanwijzingen voor een Roma-afkomst, terwijl hij de relatie met zijn vader probeert te doorgronden. De gebeurtenis die het verhaal in gang zet is de vondst van een brief, waarin staat dat Charlie Chaplin het levenslicht zag in een woonwagen. De beweringen die Charlie zelf deed over zijn Roma-wortels krijgen hierdoor een andere lading.

Ik tref de regisseur in de Amsterdamse bioscoop Lab111, waar we onder andere in gesprek gaan over haar samenwerking met familieleden en Michaels motivatie om zijn achtergrond te verkennen. “Zijn passie was de aanleiding voor het verhaal”, aldus Chaplin. “Dus het zou altijd vanuit zijn perspectief zijn, ook al wilde hij niet echt de hoofdrol spelen in de film.”

Persoonlijk perspectief

Chaplin had nooit gedacht dat ze een documentaire over haar grootvader zou regisseren. “Misschien omdat het zo dichtbij komt”, zegt ze. Maar dat veranderde toen er een brief opdook, waarin stond dat Charlie in een woonwagen zou zijn geboren. “Mijn vader was erdoor geïntrigeerd en zo ontstond het idee om een documentaire te maken.” Voor haar kon dat alleen vanuit een persoonlijk perspectief. Ter vergelijking noemt ze David Robinson, die een biografie schreef over Chaplin. “Hij is veel wetenschappelijker over Charlies leven”, zegt ze. “Mijn enige echte perspectief is persoonlijk, door de ogen van mijn vader en die van zijn broers en zussen. Zo ken ik mijn grootvader het best.”

Ashim Bhalla

Chaplin schreef het scenario met drie anderen, onder wie Ashim Bhalla, haar echtgenoot. “Hij is heel goed in het structureren van verhalen”, zegt ze over hem. “Het was geweldig om met hem te werken, want hij is echt een goede scenarioschrijver.” Bovendien begreep hij haar visie als regisseur. “We kennen elkaar zó goed”, zegt Chaplin, “dat het heel makkelijk is om op één lijn te zitten.” De vier schrijvers zaten nooit in één ruimte met elkaar. Ze begonnen in coronatijd, toen Chaplin en haar man in Engeland zaten, en de andere twee schrijvers in Spanje. “We schreven, hielden vergaderingen, praatten en schreven weer.” Na verloop van tijd vonden ze een vorm in de verschillende bijdragen en was het een kwestie van aanpassen.

Genegenheid

In de film wordt Michael geïnterviewd door zijn kleindochter Uma, de dochter van de regisseur. Ze vertelt hoe dat tot stand kwam: “Dat was iets heel natuurlijks, want we reisden samen tijdens het maken van de documentaire. Dus ze was altijd op de set, ze was altijd bij ons. Het ging spontaan, op het moment zelf.” Behalve Michael komen in de film ook andere kinderen van Charlie Chaplin aan het woord, waaronder Geraldine, Victoria en Christopher. Het bleek geen grote opgave om ze te laten meewerken. Chaplin, lachend: “Ze houden van mijn vader, ze hebben genegenheid voor mij, dus het is moeilijk om ‘nee’ te zeggen.”

Geheimen

Chaplin gaat verder in op de samenwerking met haar oom en tantes. “Wie ik ook interviewde,” vertelt ze, “ik wilde hun essentie en goede kant naar voren brengen. Ik heb ze nooit willen misleiden door ze dingen te laten zeggen die ze niet wilden zeggen. Of geheimen onthullen die ze niet wilden onthullen.” Ze denkt dan ook dat er vertrouwen was. Hadden ze misschien ook controle over de vragen en antwoorden? Daarover is Chaplin duidelijk: “Nee. Als je een documentaire maakt, zullen mensen nooit controle hebben over het eindresultaat. Tenzij je een grote filmster bent en vijftien clausules hebt.”

Complete gulheid

Toch waren er familieleden die vooraf hun twijfels hadden. “Als je een film maakt met je familie,” licht Chaplin toe, “dan wil je ook dat het goed is. Misschien vind je het in sommige opzichten onthullender. Dus er was wel een soort aarzeling.” Maar volgens haar was dat allemaal weg, toen ze er eenmaal waren. Chaplin: “Het was een mix. Eerst aarzeling en daarna: complete gulheid.” Het nauwst heeft ze samengewerkt met haar vader Michael. Hoe dit hun band heeft beïnvloed? “Ik heb altijd een heel hechte band met hem gehad”, zegt Chaplin. “Een vriendenrelatie. Dus het was gewoon een voortzetting daarvan.”

Discreet

Chaplin noemt haar vader ‘discreet’, niet de persoon om aan tafel te gaan zitten en verhalen te vertellen. “Dus het was interessant om urenlang samen te zitten en vragen te stellen.” Daarna dacht ze: dat zouden we altijd met onze ouders moeten doen. “Je denkt dat er tijd is, maar die is er niet.” Ze ontdekte dingen aan haar vader die ze nog niet wist. “Ik ontdekte de liefde voor zijn vader”, zegt ze. “We hadden nooit zo gedetailleerd over hun relatie gesproken.” Ze ontdekte ook de complexiteit van hun band. “Het zijn twee heel verschillende generaties en die botsten. Maar ik zag hoe beiden probeerden te communiceren met de ander en hun liefde aan elkaar lieten zien.”

A King in New York

Charlie Chaplin liet zijn zoon Michael in een van zijn films spelen: ‘A King in New York’ (1957). ‘Een groot gebaar van liefde’ vindt de regisseur dat. “Het was zo’n speciaal moment voor ze,” zegt ze, “maar ik weet niet of het op dat moment ook zo ervaren werd.” Van die film zijn in de documentaire ook fragmenten te zien. Chaplin vertelt hoe het voor haar was om haar vader als kleine jongen te zien acteren. “Ik heb die film heel vaak gezien. Ik vind het geweldig, omdat het m’n vader is. Ik denk altijd: hij is zo schattig, hij is zo’n goede acteur! Het is zo’n lieve jongen, er is iets speciaals aan hem. Maar ik vind mijn vader ook speciaal. Het is ongelofelijk om je ouder als kind te zien. Het is fascinerend.”

Voetsporen

In de opening van ‘Chaplin: Spirit of the Tramp’ zegt Michael dat hij wegrende van de beroemdheid van zijn vader Charlie. Die leek hem overal te volgen. Maar door mee te werken aan de documentaire lijkt hij zich er juist aan over te geven. Chaplin verklaart dat aan de hand van haar eigen ervaringen als actrice. “Toen ik jonger was, had ik nooit gedacht dat ik films zou maken, omdat ik altijd dacht dat ik naam voor mezelf moest maken. Als je jong bent, voelt het alsof je op jezelf moet staan. Maar als je ouder wordt, besef je dat je in de voetsporen kunt treden van iemand vóór jou en dat dat niet betekent dat je niet bestaat. Je geeft je als het ware over aan je afkomst.”

Museum

Chaplin vertelt ook wat haar vader als jongen altijd te horen kreeg: “Je hebt zoveel geluk dat je de zoon bent van Charlie Chaplin, je vader is geweldig!” Volgens haar werd er altijd naar zijn persoon verwezen met iemand anders, waardoor hij zich van anderen wilde onderscheiden. “Als je jonger bent, wil je gewoon niet in die schaduw staan. Maar als je ouder wordt, realiseer je je dat je zelf een individu bent. Als je je vader of grootvader eert, betekent dat niet dat je geen individu bent.” Ze noemt het Zwitserse museum dat gewijd is aan het leven en werk van Charlie Chaplin (‘Chaplin’s World’). “Mijn vader heeft er heel hard voor gewerkt om dat museum te laten bestaan. In zijn dagelijks leven praat hij nooit over zijn vader. Maar dat betekent nog niet dat je geen plek wilt hebben waar je die afkomst kunt eren.”

Heelproces

In de film probeert Michael zijn relatie met Charlie beter te begrijpen. Ik vraag de regisseur in hoeverre dat volgens haar gelukt is. “We hadden de première in San Sebastián en aan het einde van de film vroeg iemand hem daarnaar. Hij zei dat hij het zien van de film erg helend vond. Voor mij was dat heel bevredigend.” Bij het maken van de film besefte Michael nog niet dat het voor hem een soort heelproces was; het ging hem om het eren van de Romacultuur. Ik vraag Chaplin waarom die cultuur eigenlijk zo belangrijk voor haar vader is. “Het is zijn manier om met zijn vader om te gaan”, antwoordt ze. “Hij groeide op met een liefde voor Romamuziek. Liefde voor het volk en de cultuur. Voor hem is het zeer levensbevestigend.”

Levenskracht

In de documentaire onderzoekt Michael verschillende sporen naar een Roma-achtergrond. Chaplin licht de motivatie achter die zoektocht nader toe: “Hij kende zijn vader als een oudere man, die zeer gevestigd was en in veel welvaart leefde. Die spontane aspecten van zijn persoonlijkheid kwamen slechts af en toe naar voren. Hij was meer de Engelse, victoriaanse heer dan de jonge ‘gypsy spirit’. Het vinden van die aanwijzingen is een manier om contact te maken met zijn vader.” Maar volgens haar ging het vooral om het vieren van de Romacultuur. Als ik Chaplin vraag hoe ze heeft gekozen uit de rijkheid van die cultuur, geeft ze aan dat ze vooral de artistieke schoonheid en de levenskracht wilde aanstippen. Oftewel, in Chaplins woorden: “een viering van het leven in het moment.”

Universeel

‘Chaplin: Spirit of the Tramp’ is gericht op één specifieke dimensie van Charlie Chaplin: zijn vermeende Roma-afkomst. Veel feiten over zijn leven en werk worden bekend verondersteld. Toch denkt Chaplin dat haar film ook geschikt is voor kijkers die minder vertrouwd zijn met haar grootvader. “Van het publiek dat de film tot nu toe heeft gezien begreep ik dat mensen misschien wel naar Charlies films willen gaan kijken. En dat jongere mensen in het publiek verrast waren dat de fragmenten uit zijn films nog steeds heel erg grappig waren, dat ze erom moesten lachen.” Volgens Chaplin kon het publiek zich daarnaast inleven in het vader-en-zoon-verhaal, ook al gaat het over twee specifieke personen. Chaplin, enigszins cruijffiaans: “Vaak wordt het juist universeel, als je heel specifiek wordt.”

Vertrouwen

Chaplin deelt tot slot wat ze heeft geleerd van haar regiedebuut. “Als je een visie hebt en een vorm van kunst creëert, dan werk je samen met mensen die veel meer ervaring hebben dan jij. Maar je moet altijd onthouden dat jijzelf het ideaalbeeld hebt, hoeveel ervaring iemand ook heeft. Je moet dus in jezelf en je visie geloven.” Ze vindt het een interessante balans tussen de ervaring van de ander toestaan en jezelf toestaan om aan je visie vast te houden. “Het kan ontmoedigend zijn, als je denkt: ach ja, ik heb nooit geregisseerd. Maar het is een les. In vertrouwen op jezelf en ook in vertrouwen op anderen.”

Ester Šorm