Interview Éric Toledano en Olivier Nakache (Une année difficile)

‘Une année difficile’ (2023) is de nieuwe film van Éric Toledano en Olivier Nakache, de makers van de wereldwijde hit ‘Intouchables’ (2011). Albert (Pio Marmaï) en Bruno (Jonathan Cohen) zitten flink in de schulden en proberen hun leven weer op orde te krijgen door aansluiting te zoeken bij een groep milieuactivisten. Tegen alle verwachtingen in krijgen de vrienden affiniteit met de doelstellingen van de beweging en ontstaat er bovendien een aantrekkingskracht tussen Albert en Valentine (Noémie Merlant), de leider van de milieubeweging.

Op de dag dat de film een feestelijke première beleeft in Koninklijk Theater Tuschinski, staat het regisseursduo mij te woord in hotel ‘The Grand’ in Amsterdam. Waar Nakache in een montere bui is – hij breekt het ijs door me te vergelijken met een Franse actrice – lijkt Toledano in een wat meer serieuze stemming.

Éric Toledano (links) en Olivier Nakache (rechts)

Onderzoek
De milieuactivisten in ‘Une année difficile’ gebruiken bijnamen voor elkaar, knuffelen elkaar om de haverklap en ontspullen hun huizen tot in het extreme. Het is waarschijnlijk niet ver van de realiteit, want Nakache en Toledano hebben voor de film onderzoek gedaan naar echte milieuactivisten. Nakache over hun aanpak: “In het begin zijn er thema’s die we interessant vinden, dus dan beginnen we met de basis van het verhaal. Halverwege stoppen we, en in dit geval hebben we ons aangemeld bij Extinction Rebellion. We hebben ons daar ruim twee maanden in ondergedompeld en toen hebben we het verhaal verder afgemaakt. De meeste figuranten die je in de film ziet zijn mensen van Extinction Rebellion.” In diezelfde periode zijn ze ook onderzoek gaan doen naar mensen met enorme schuldenlasten. Van de stichtingen die deze mensen helpen tot de kwijtschelding door de Franse Bank. “We willen natuurlijk geen documentaire maken,” benadrukt Nakache, “maar voor ons is het wel noodzakelijk om in die concrete realiteit te duiken.”

Positief activisme
De milieuactivisten en hun acties worden in de film vooral positief geportretteerd. “We hebben bewust voor het Franse Extinction Rebellion gekozen”, legt Nakache uit. “Juist omdat ze geen geweld gebruiken. Ze ontregelen wel, maar niet heel extreem.” De regisseurs hebben ook meegelopen met andere activisten, maar die waren een stuk radicaler. “Dat was op het randje,” geeft Nakache toe, “daar schuurde het echt wel.” Op de vraag in hoeverre ze de ecologische crisis zelf belangrijk vinden, antwoordt hij: “Er zijn mensen die leningen aangaan om zichzelf te redden en mensen die de planeet willen redden. Die tegenstelling interesseert ons.” Als voorbeeld noemt hij het lege huis van het personage Bruno, waar de schuldeisers al zijn meubels weghalen, en het lege huis van Valentine, waar ze bewust aan het ontspullen is. “Dat het klimaat aan het veranderen is zien we dagelijks”, merkt Nakache op. “En dat er wat moet gebeuren is zeker, maar ik heb niet alle antwoorden.”

Armoedeschaamte
In ‘Une année difficile’ is armoedeschaamte een belangrijk thema. Nakache vertelt waarom ze dit wilden laten zien: “Tijdens ons onderzoek hebben we meegelopen met workshops waarin mensen moeten leren om beter met hun budget om te gaan. We merkten dat mensen uit de middenklasse ook bij die workshops terechtkwamen, omdat ze net hun hoofd boven water kunnen houden. Dat zien we meer en meer in Frankrijk.” Hij ziet het ook bij Restos du Cœur, een Franse liefdadigheidsorganisatie die maaltijden geeft aan dak- en thuislozen. Nakache, die daar vrijwilligerswerk doet: “Ik zie daar elke dag meer en meer mensen. Nu zie je ook gezinnen met kinderen, die komen omdat ze niet genoeg te eten hebben.” Maar hij is ook hoopvol: “We geloven heel erg in de kracht van de collectiviteit, van het samenwerken.”

Fantastische losers
Met Toledano zoom ik in op de personages in de film. Of hij en Nakache iets van zichzelf in de karakters van Albert en Bruno herkennen, of in hun vriendschap? Toledano: “Het is overduidelijk dat we dingen van onszelf in de personages steken, maar in principe bouwen we de personages op, ten behoeve van het verhaal. Natuurlijk stoppen we daar onze eigen anekdotes in, dat wat we zelf hebben beleefd, maar de personages worden echt geschreven om het verhaal te vertellen.” In het geval van ‘Une année difficile’ wilden ze vooral eens een keer helden neerzetten die minder geliefd zijn. “De fantastische losers”, zoals Toledano ze zelf noemt. “Mensen die alles gemist hebben in het leven, of ze nu geldproblemen hebben of problemen met een geliefde.” De regisseurs willen het publiek daarmee een soort spiegel voorhouden. Toledano: “Die personages worden misschien niet meteen geliefd, maar het zijn wel personages die op ons lijken. We hebben dezelfde problemen, en daarom kunnen we ons wel met ze identificeren en raken we toch aan hen gehecht.”

Vriendschap en aantrekkingskracht
‘Une année difficile’ doet denken aan ‘Hors normes’ (2019), een andere film van het regie-tweetal. Daarin gaat het over twee idealistische vrienden, die voor autistische kinderen zorgen, ondanks tegenwerking van de Franse autoriteiten. Toledano begrijpt die associatie wel: “In ‘Hors normes’ gaat het ook over vriendschap tussen twee mannen. Maar daar deelden ze een gemeenschappelijke strijd, terwijl Albert en Bruno in ‘Une année difficile’ een gemeenschappelijke problematiek delen.” Dan de band tussen Albert en Valentine, die een geloofwaardige, romantische chemie laten zien. Daarover zegt Toledano: “Dat het realistisch is, heeft te maken met de kwaliteit van het spel, van de acteurs. De aantrekkingskracht is tegelijkertijd ook tegenstrijdig. Ze hebben allebei een soort angst voor de toekomst, voor wat er nog moet komen. Maar bij Valentine is het de angst voor wat er met de wereld gaat gebeuren, terwijl het bij Albert de angst is voor het einde van de maand.”

Imperfectie
Een opvallende bijrol in de film is die van Henri Tomasi (Mathieu Amalric), de schuldhulpverlener. Henri probeert steeds een casino binnen te komen, maar hem wordt elke keer de toegang ontzegd. Toledano licht toe wat ze hiermee willen laten zien: “In hulporganisaties werken vaak mensen die hetzelfde probleem hebben doorgemaakt, bijvoorbeeld ex-verslaafden die andere verslaafden helpen. Vaak zijn mensen ook gevangenen van hun eigen verslaving, en het is juist die imperfectie waarover we wilden vertellen. Niemand is perfect, dus ook niet de hulpverlener. Vaak is degene die andere mensen helpt zelf ook slachtoffer geweest, dus dat wilden we ermee vertellen.” Toledano verwijst naar hun televisieserie ‘En thérapie’ (2021-2022), die de sessies van een therapeut en zijn patiënten volgt, na de terroristische aanslagen in Parijs. “Daar gaat het ook over imperfect zijn”, zegt hij. “Dat het juist een toevoeging is, iets positiefs.”

Chaos
Nakache en Toledano schreven zelf het scenario van ‘Une année difficile’. Hoe pakken ze dat eigenlijk aan? “Het is één grote chaos”, bekent Toledano. “Soms vertrekken we vanuit een idee voor een bepaalde scène en dan schrijven we daar een dialoog voor, en dan komen daar soms de personages bij, alsof je in een soort marionettentheater zit. Er is geen enkele manier waarop we het andere mensen zouden kunnen leren. We werken ook al zo lang samen, we kennen elkaar heel erg goed.” Wel wil Toledano kwijt dat ze met post-its werken. “Die hangen dan door de hele kamer, in verschillende kleuren. Nu eens gaan we weer terug naar de structuur, dan hebben we weer zin om een dialoog te doen. Er is gewoon geen touw aan vast te knopen. Het is als een voor jullie ongeorganiseerde kamer, die niet netjes is. Die willen we ook niet opruimen, want we voelen ons daar goed in en het functioneert ook.”

Liberalisme
Of er in de chaos van het schrijfproces nog wel een rolverdeling is? Toledano: “Het is gewoon een soort chemie tussen ons. Het is net alsof twee muziekinstrumenten uiteindelijk bij elkaar komen en goed op elkaar afgestemd zijn. Er is totaal geen logica in de manier van werken. Soms doet de een de structuur en zit de ander meer de grappen te bedenken, en dan wisselen we dat weer om. Dat gaat allemaal heel vloeiend, als een soort pingpong gaat het op en neer.” Toledano benadrukt dat ze het ook niet willen analyseren, omdat ze het anders misschien kwijtraken. Hij vergelijkt het met het liberalisme: “Zoals er een onzichtbare hand is die de markt stuurt, zo is er een onzichtbare hand die onze samenwerking stuurt.”

Feelgoodfilm
Het ligt voor de hand om ‘Une année difficile’ een feelgoodfilm te noemen, maar daarover heeft Toledano zijn eigen ideeën: “Dat is echt een stickertje dat journalisten geven aan een film. Natuurlijk is het mooi als de mensen de zaal uit gaan en zich fijn voelen, dat ze even kunnen ademhalen, even hebben kunnen lachen, zeker in de tijd waarin we nu leven. Maar we hebben nooit makkelijke onderwerpen aangesneden. Je mag er natuurlijk wel een label op plakken, maar de wereld en de films zijn genuanceerder dan dat. Voor mij is het eigenlijk niet belangrijk in welke la ik geclassificeerd word.” Het allerbelangrijkste vindt Toledano dat mensen de film in hun hart sluiten. “Je hebt gewoon goede films en minder goede films. Je hebt films waarover je blijft praten, die blijven, en films waarover nooit meer gesproken wordt. Als wij in ons kleine leventje voor elkaar kunnen krijgen dat ze over een paar films blijven praten, dan is dat mooi.”

Tekst: Ester Šorm