Irréversible (2002)
Regie: Gaspar Noé | 97 minuten | drama, thriller, misdaad | Acteurs: Monica Bellucci, Vincent Cassel, Albert Dupontel, Jo Prestia, Philippe Nahon, Stéphane Drouot, Jean-Louis Costes, Michel Gondoin, Mourad Khima, Hellal, Nato, Fesche, Jara-Millo, Le Quellec, Giami, Adoum, Foulaux, Stéphane Derdérian, Christophe Lemaire, Eric Moreau, Gaspar Noé, Titof
De Italiaanse Monica Bellucci en de Fransman Vincent Cassel vormen sinds 1999 een opmerkelijk echtpaar. Beiden worden tot de top van de Europese cinema gerekend en ook aan de andere kant van de oceaan heeft men inmiddels kennisgemaakt met deze boeiende acteurs. Zo speelde Cassel in 2007 mee in ‘Eastern Promises’ van David Cronenberg en was Bellucci onder meer te zien in Terry Gilliams ‘The Brothers Grimm’ (2005). Ze hadden samen al in zeven films gespeeld – waaronder ‘L’Appartement’ (1996) – voordat ze door de Frans-Argentijnse regisseur Gaspar Noé werden gevraagd voor ‘Irréversible’ (2002). Bellucci en Cassel stelden als voorwaarde dat de film niet te dicht bij hun eigen leven mocht komen. De vrolijke, provocerende erotische film die eigenlijk gepland was ging dus niet door. Noé, die bekendstaat als grensverleggend, kreeg hen zo ver te tekenen voor een project dat al ruim voor zijn première zoveel stof deed opwaaien dat veel bioscoopgangers van tevoren al deed huiveren. Seks en geweld worden zeer expliciet in beeld gebracht, en dan ook nog op zo’n manier dat er geen ontkomen meer aan is… Geen film voor tere zieltjes!
Noé vertelt zijn confronterende verhaal door middel van een ingenieuze vertelstructuur; we beginnen bij het einde en werken dan terug naar het begin. Dat betekent echter wel dat je als kijker gelijk een gruwelijke moordscène voor je kiezen krijgt. Plaats van handeling is de homoclub ‘The Rectum’, waar we in duizelingwekkende vaart doorheen jagen. De opgefokte Marcus (Vincent Cassel) en Pierre (Albert Dupontel) slaan zich een weg door de club, op zoek naar een man die zich Le Tenia, de lintworm (Jo Prestia) noemt. Ze willen wraak nemen op hem en doen dit dan ook op beestachtige wijze. Wie de reputatie van de film kent, weet waarom ze zo tekeergaan. Kort daarvoor heeft Le Tenia namelijk Alex (Monica Belluci), de vriendin van Marcus en de ex van Pierre, op gruwelijke wijze verkracht in een tunnel. Een verkrachting waar je door Noé met je neus bovenop wordt gedrukt en die eeuwig lijkt door te gaan. Waarom Marcus en Pierre zo agressief en nietsontziend wraaknemen – en niet ‘gewoon’ de politie inlichten – wordt daarna onthuld; ze komen van een feest af waar ze zich flink te buiten zijn gegaan aan drank en drugs. Alex blijkt eerder te zijn vertrokken omdat ze zwanger is en voldoende rust nodig heeft. Het maakt de brute verkrachting alleen nog maar schokkender en pijnlijker…
Gaspar Noé staat bekend om zijn opruiende films. Ook over zijn eerste lange speelfilm, het gewelddadige ‘Seul contre tous’ (1998), over een slager die zijn dochter heeft verkracht, was veel te doen. “Mensen zijn gefascineerd door geweld op tv en in films, maar wanneer ze er direct mee geconfronteerd worden draaien ze hun hoofd af en lopen ze weg,” zo stelt de cineast. Juist die tegenstrijdigheid wilde hij met zijn prent aan de kaak stellen. Hij doet dat door zijn kijkers op zo’n wijze met geweld te confronteren dat ze geen kant op kunnen. De verkrachting van Alex duurt bijvoorbeeld maar liefst negen minuten en wordt vanuit een en hetzelfde pijnlijke camerastandpunt in beeld gebracht. Als kijker voel je je daardoor haast medeschuldig; je staat erbij en kijkt ernaar, als een perverse voyeur. En of je nu wilt of niet, je kunt niets doen. Doordat Noé ook nog eens speelt met de tijd door van achter naar voren in het verhaal te werken, voel je je helemaal machteloos. Zeker vrouwelijke kijkers zullen moeite hebben om deze film uit te kijken omdat de wrede en confronterende beelden je compleet murw beuken en zelfs verdrietig maken. Het zal niemand verbazen dat Noé zijn inspiratie vond bij films als ‘2001: A Space Odyssey’ (1968) (zelfs heel expliciet), ‘A Clockwork Orange’ en ‘Straw Dogs’ (beiden uit 1971).
‘Irréversible’ is gemaakt zonder een echt script; de acteurs werden gevraagd zoveel mogelijk te improviseren. Cassel maakt slechts één keer een slippertje; wanneer hij op het feest zichzelf voorstelt als Vincent, terwijl zijn personage toch echt Marcus heet. De acteurs spelen goed, al let je nauwelijks op het acteerwerk omdat het grafische geweld én de bijzondere vertelstructuur je zo in hun greep houden. Het getuigt absoluut van lef dat Monica Bellucci zich op zo’n vernederende wijze laat aftuigen. Negen minuten lang nog wel! Je bent geneigd te zeggen dat Noé met een scène van drie à vier minuten zijn punt ook wel had kunnen maken. Maar de Fransman houdt nu eenmaal van provocatie. Alles in deze film ademt onrust uit; de camera die in de rondte vliegt, de elektronische herrie die als score dient, het onheilspellende kleurenpalet waarin de beelden gedompeld zijn. Je wordt als het ware meegezogen in een waanzinnige helletocht die nog eens levensecht aandoet ook. Het spel met de tijd, die volgens Noé onomkeerbaar is, geeft de film nog een bizarre extra dimensie. Door de tijd in stukjes te knippen en in omgekeerde volgorde af te spelen kom je nog het dichtst bij het omdraaien van de tijd. En dat is precies wat de filmmaker gedaan heeft. “Die benadering doet je anders over het heden nadenken. En het heden is de enige link tussen waar je vandaan komt en waar je naartoe gaat.”
Als je besluit deze film te gaan bekijken, wees gewaarschuwd: ‘Irréversible’ is een film die je beleeft als een keiharde mokerslag in je gezicht. Een angstaanjagende, gewelddadige kijkervaring die lastig is uit te zitten vanwege de walgelijke confronterende beelden. Het is hoe dan ook een film die heftige emoties opwekt; woede, verdriet, angst. Gaspar Noé heeft van dit soort provocerende narigheid zijn handelsmerk gemaakt. Ook in deze prent leunt hij er zwaar op. En dan met name over de manier waarop hij een en ander in beeld brengt. Neem de schokkende beelden en de opmerkelijke vertelstructuur weg en er blijft maar weinig over van ‘Irréversible’. Hoe je het ook wendt of keert, intrigerend is het werk van Noé zeker. Maar of het nou allemaal zó extreem gewelddadig had gemoeten…? Wie het voor elkaar krijgt de film uit te zitten kan zich niet aan de indruk onttrekken dat ‘Irréversible’ een stuk effectiever had kunnen zijn als de regisseur zich een beetje had ingehouden.
Patricia Smagge
Waardering: 3
Bioscooprelease: 1 augustus 2002