Izkor: Slaves of Memory (1991)

Regie: Eyal Sivan | 98 minuten | documentaire | Acteurs: Yeshayahau Leibovitz

Met ‘Izkor: Slaves of Memory’ wil regisseur Eyal Sivan vooral de discussie aangaan. De discussie over de zionistische ideologie. Volgens Sivan bestaat zionisme niet alleen uit het streven van de joden naar een eigen onafhankelijk staat in Palestina, maar ontkent het de rechten van de Palestijnen. Sterker, het zionisme ontkent die ontkenning.

‘Izkor: Slaves of Memory’ gaat over de lente, de tijd van religieuze en seculiere feestdagen en herdenkingen in Israel. Maar de film gaat ook over de relatie tussen het collectieve geheugen en de culturele identiteit. En over ontkennen, en over de keuze om collectief te vergeten.

Izkor betekent in het Hebreeuws ‘herinner je’. Elk jaar, in april, vinden in Israël vier herdenkingsdiensten plaats: het joodse Paasfeest, Pesach, ter herinnering aan de uittocht uit Egypte, Jom ha shoa, om de slachtoffers van de shoa, de holocaust, te herdenken, Jom ha sikaron, ter herinnering aan de soldaten die vielen voor de onafhankelijkheidsstrijd van de staat Israël en als laatste Jom ha asmaut, de dag van de onafhankelijk van de staat Israël. De herdenkingsdiensten zijn verweven in het Israëlische schoolsysteem. De kleuterschool, de lagere school en het middelbaar onderwijs, hebben elk hun eigen wijze van herdenken. Op deze manier wordt de culturele identiteit gedurende het hele onderwijs stap voor stap opgebouwd. En na het middelbaar onderwijs wacht voor iedereen het leger vanwege de algemene dienstplicht.

In ‘Izkor: Slaves of Memory’ gaat Sivan enerzijds terug naar het schoolsysteem uit zijn eigen jeugd dat nog steeds voortleeft en laat hij anderzijds de natuurkundige en filosoof Jesjaja Leibovitz aan het woord. Leibovitz is kritisch, zeer kritisch. Hij verwijt de zionisten rechtvaardiging uit hun slachtofferschap te putten en het te misbruiken om de rechten van anderen, de Palestijnen, te ontkennen. Hij is van mening dat de ceremonies worden gebruikt om een slachtoffergevoel te creëren en versterken. Maar Leibovitz verwerpt het idee dat slachtoffer zijn altijd goed is en dat de daden van het slachtoffer bij voorbaat gerechtvaardigd zijn. Hij is bang dat de geschiedenis zich eindeloos zal herhalen als er geen lering uit getrokken wordt. Niet alleen Leibovitz is kritisch. Ook scholieren blijken niet altijd onverdeeld positief tegenover het schoolsysteem te staan en er vraagtekens bij te zetten.

‘Izkor: Slaves of Memory’ belicht één van de minder bekende aspecten van de situatie in het Midden-Oosten, is daarom nog steeds van belang en zal dat waarschijnlijk nog jaren blijven. De film is in 1991 bekroond met de Prix Procirep & Mention Spéciale du Jury FIPA en de Prix d’Investigation, Biennale Européenne du Documentaire, Marseille. Vanwege de impliciete kritiek op het Israëlische onderwijs, heeft het Israëlische ministerie van onderwijs en cultuur het publiekelijk vertonen van de film in Israel verboden.

Iris Schreurs