Jane (2017)

Recensie Jane CinemagazineRegie: Brett Morgen | 90 minuten | documentaire

Jane Goodall is een naam die in de loop der decennia vergroeid is geraakt met diepgravend natuuronderzoek en gepassioneerde natuurbescherming. De Britse toog in de jaren vijftig van de twintigste eeuw naar Tanzania om in opdracht van de vermaarde archeoloog en paleontoloog Louis Leakey onderzoek te doen naar wilde chimpansees. Het opmerkelijke was dat de secretaresse Goodall geen wetenschappelijke graad of biologische achtergrond had. Ze wist vrijwel niets over de dieren die ze in Afrika moest gaan bestuderen. Wel koesterde ze al sinds haar kindertijd de droom om het zwarte continent te bezoeken en tussen wilde dieren te leven. De keuze voor een gepassioneerd iemand zonder wetenschappelijke achtergrond was een welbewuste zet van Leakey. Zeker in die tijd werd de academische wereld namelijk nog sterk beïnvloed door de cartesiaanse geesteshouding, een filosofische stroming die niet-menselijke dieren toch vooral ziet als door instincten gedreven automaten die geen echte emoties, gevoelens of gedachten hebben en dus mijlenver van de mens afstaan. Juist een tabula rasa met een open geest, die nog niet beïnvloed was door de academische dogma’s van die tijd, zou volgens Leakey de weg kunnen banen naar spraakmakende ontdekkingen en een alternatieve visie op de evolutionaire relatie tussen mens en dier.

De studie van Jane Goodall naar de chimpansees van Gombe leverde ook baanbrekende nieuwe inzichten op en ontwikkelde zich uiteindelijk zelfs tot het langstlopende onderzoek uit de geschiedenis naar een populatie wilde dieren. ‘Jane’ is een heel persoonlijk verslag van Goodalls leven in de Afrikaanse wildernis. Wat al snel opvalt is dat regisseur Brett Morgen de valkuilen weet te ontwijken die van veel biografieën monotone vertellingen of verkapte hagiografieën maken. Hoewel de film wel een grotendeels chronologische aanpak hanteert, zijn er bijvoorbeeld geen interviews of dialogen. Het is Jane zelf die haar verhaal vertelt aan de hand van eigen commentaren en legio boeiend beeldmateriaal uit de oude doos, waarvan het leeuwendeel nog niet eerder is vertoond.

De film bevat veel interessante anekdotes die mooi illustreren hoe revolutionair het ethologisch en biologisch getinte onderzoekswerk van Goodall uiteindelijk is geweest voor ons begrip van chimpansees, maar ook voor het onder ogen zien van de eigen menselijke natuur. Tegenwoordig kijken we niet meer raar op als een chimpansee treurt om een overleden soortgenoot of een takje gebruikt om termieten uit een nauwe opening te peuteren. Hetzelfde geldt voor de primitieve vorm van oorlogsvoering die chimpansees soms uit de kast trekken als ze rivaliserende groepen te lijf gaan. Maar empathie, het vermogen om verdriet te ervaren, gereedschapsgebruik en geritualiseerde agressie zijn lang beschouwd als exclusief menselijke eigenschappen en verworvenheden.

Nog specialer is dat regisseur Morgen de vele kleine verhalen op uiterst vloeiende wijze met elkaar weet te verbinden door het handige gebruik van meer universeel georiënteerde thematische ondertonen. Denk bijvoorbeeld aan het moederschap. Dit onderwerp komt al vroeg in de film aan bod als Goodall praat over haar behulpzame moeder, maar keert later in een meer uitgebreide vorm terug als ze vertelt over het moederschap bij chimpansees (dat veel lijkt op de menselijke relatie tussen moeder en kind) en haar eigen ervaringen, keuzes en worstelingen als moeder. De mooie, tussen lichte bombast en dromerigheid laverende soundtrack van Phillip Glass vormt een harmonieus geheel met de grotendeels door Hugo van Lawick (de bekende natuurfilmer en ex-man van Goodall) geschoten filmbeelden.

Het helpt dat Jane Goodall zelf ook een bevlogen vertelster is. Hierdoor wordt haar verhaal een boeiende levensreis, waarin we zien hoe een jonge avonturierster uiteindelijk uitgroeit tot een gerespecteerd wetenschapper en toegewijde moeder en echtgenote. Die zelfanalyse wordt vervolgens vertaald naar het onderzoek. Ook dit heeft namelijk een ontwikkeling doorgemaakt. Mede door het werk van mensen als Jane Goodall en Dian Fossey weten we inmiddels dat mensapen evolutionair veel dichter bij de mens staan dan lange tijd werd gedacht. Het is een grote verdienste van de filmmakers dat ze de persoonlijke en wetenschappelijke kanten van Goodalls leven op een volkomen natuurlijke wijze tot één verhaal weten te vervlechten. De boodschap van ‘Jane’ is dat gepassioneerde pioniers als Jane Goodall ons in staat stellen om het beste in onszelf en andere wezens te zien. Hierdoor kunnen we de mogelijkheden van het menselijke intellect en leervermogen ten goede aanwenden. En juist omdat die lovenswaardige boodschap wordt verpakt in een buitengewoon onderhoudend jasje, is ‘Jane’ een memorabele kijkervaring die geen moment verveelt.

Frank Heinen

Waardering: 4

Bioscooprelease: 28 december 2017