Jeroen Willems – Over grenzen (2013)

Regie: Simonka de Jong, Marijke Reijnders | 60 minuten | documentaire

De biografische documentaire ‘Jeroen Willems – Over grenzen’ voelt wat kort aan. Kort in de zin van onvoltooid. Dat zit hem niet alleen in de lengte van de film (hij duurt net geen uur), maar ook in het zoekende, fragmentarische verloop. Het lijkt een bewuste keuze van de makers. Ook het leven van Jeroen Willems zelf doet tenslotte enigszins onvoltooid aan, sinds zijn dood op 3 december 2012, in theater Carré. Hij werd net vijftig jaar oud. Er pleit veel voor de stelling dat alleen de dood een leven compleet kan maken, maar in de beleving van veel achterblijvers betrad die dood het podium van Carré even opdringerig en gekunsteld als een deus ex machina. Misschien is het voor die achterblijvers dat deze documentaire afgerond lijkt te willen maken, wat nog zo verdomd onaf aanvoelt: het leven van Jeroen Willems.

Verwacht geen aangeharkte chronologie in ‘Over grenzen’, die begint en eindigt bij Willems’ vertolking van Jacques Brel. Het ontbreekt ook aan filmfragmenten en andere opsommingen van acteerprestaties, al doemt zijn intrigerende kop meermaals op in het eenmansstuk ‘Twee Stemmen’. Deze film wil niet laten zien wat, maar vooral wie Jeroen Willems is. ‘Over grenzen’ drijft daarbij op contrasten. Proza en poëzie, het letterlijke en het figuurlijke, doen en denken wisselen elkaar voortdurend af. Regelmatig zweeft de camera door Willems’ laatste huis, aan het Sarphatipark, de blik gericht op het uitzicht waar Willems zo van genoot: “’t Is toch net Central Park”, doet actrice Betty Schuurman hem na. Op andere momenten hangt hij met een glas wijn in zijn hand in een stoeltje op een vliegveld elders in de wereld – vertraging – of beent hij met zijn koffertje naar een Syrische taxi. In voice-over hoor je Marcel Musters, met wie Willems veertien jaar een relatie had: “Het was gewoon een handelsreiziger!” Wie hier aan het woord komt, probeert Jeroen Willems in woorden te vatten. Dat is zoeken, en het levert begrijpelijke, interessante worstelingen op. Soms roept een antwoord alleen maar meer vragen op. Vooral de woorden van toneelregisseur Johan Simons smeken soms om uitleg: “Hij beheerste alles, de zaal, iederéén. Komt nooit voor, komt echt nooit voor.” Of: “Hij speelde graag met open zenuwen.”

Gelukkig is dit evenzeer een film mét als over Jeroen Willems. Zo kun je bij tijd en wijle zelf inschatten wat dat ‘spelen met open zenuwen’ inhoudt. Dankzij de beelden van Marijke Reijnders, die hem en zijn grensoverschrijdende ambities met haar camera zes jaar lang volgde, de halve wereld over, in het spotlicht en erbuiten. Je ziet in haar beelden een man die volledig opgaat in zijn leven, iemand die zijn dierbaren vol overtuiging vertelt: “Ik geloof dat het een heel mooi leven wordt, na mijn vijftigste.” Terwijl wij en de mensen die tussen zijn leven door over hem praten, iets weten dat hij niet lijkt te weten. We zien dat zwaard hangen. We weten wanneer het gaat vallen. We weten dat het is gevallen. Het geeft de film van begin af aan een droefgeestige suspense. Maar Willems zelf was zich wel degelijk bewust van zijn sterfelijkheid. “Mijn vader is heel vroeg gestorven”, zegt hij zelf. “De dood zat naar mijn idee altijd op zijn hielen”, zegt Johan Simons. Dat gevoel bezorgde hem een voortdurende onrust en de onstuimige ambitie om te doen, om nooit gas terug te nemen. Het gaf hem ook de mogelijkheid om, zoals hij dat zelf noemde, een gevaarlijk acteur te worden. En alleen als je gevaarlijk bent, kun je boven het maaiveld uitstijgen.

Het schijnt dat je niet moet wegrennen als je in de wildernis wordt geconfronteerd met een beer. Je kunt je beter dood houden. Als je rent, stimuleer je slechts het jachtinstinct van de beer. Het lijkt er in ‘Over grenzen’ op dat Jeroen Willems er in zijn leven desondanks voor koos om te rennen. Niet om beer of dood te ontlopen, daarvoor was hij te snugger, maar simpelweg omdat hij voor zijn leven ‘alles, alles’ wilde geven. Als mens, en dan vooral als de spelende mens. ‘Over grenzen’ brengt je dichtbij die mens, al blijf je toch achter met het gevoel dat er meer in had gezeten.

Martijn Laman

‘Jeroen Willems – Over grenzen’ wordt dinsdag 3 december 2013 (precies een jaar na Jeroen Willems’ overlijden) om 23 uur uitgezonden op Nederland 2.