Jojo Rabbit (2019)

Regie: Taika Waititi | 108 minuten | komedie, drama | Acteurs: Roman Griffin Davis, Thomasin McKenzie, Scarlett Johansson, Taika Waititi, Sam Rockwell, Rebel Wilson, Alfie Allen, Stephen Merchant, Archie Yates, Luke Brandon Field, Sam Haygarth, Stanislav Callas

Charlie Chaplin deed het al nog vóór de Tweede Wereldoorlog de wereld in zijn greep had: Adolf Hitler en zijn fascistische ideologie op de hak nemen. In een tijd dat een groot deel van de wereld nog onwetend was en geen idee had waartoe de nazi’s in staat waren, waarschuwde hij met zijn satirische meesterwerk ‘The Great Dictator’ (1940) al voor de gevaren van het fascisme en voor het klakkeloos volgen van een populist en zijn extreme ideeën. Chaplin was zijn tijd met deze gedurfde film ver vooruit, maar ‘The Great Dictator’ bleek verrassend tijdloos. Hoewel in principe elk onderwerp zich zou moeten kunnen lenen voor satire, liggen de zaken soms toch té gevoelig. Als je dan met een satirische film wilt komen, moet de humor wel smaakvol gebracht worden, anders strijk je je publiek tegen de haren in. Tachtig jaar na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog ligt het onderwerp bij de één gevoeliger dan bij de ander, maar is er genoeg ruimte voor filmmakers om het onderwerp op satirische wijze aan te kaarten. Quentin Tarantino deed het bijvoorbeeld al; met ‘Inglourious Basterds’ (2009) nam hij namens de joden wraak en herschreef hij en passant de wereldgeschiedenis. Vanuit Duitsland zelf kwam filmmaker David Wnendt in 2015 met de mockumentary ‘Er ist wieder da’, waarin Hitler ontwaakt in het hedendaagse Duitsland en uitgroeit tot een mediafiguur. Filmmaker Taika Waititi (‘Hunt for the Wilderpeople’, 2016) liet zich inspireren door de roman ‘Caging Skies’ van de Belgisch/Amerikaans/Nieuw-Zeelandse schrijfster Christine Leunens voor zijn WOII-komedie ‘Jojo Rabbit’ (2019).

Johannes ‘Jojo’ Betzler (Roman Griffin Davis) is een tienjarige jongen die opgroeit in nazi-Duitsland. Zijn vader strijdt aan het front in Italië en omdat hij toch behoefte heeft aan vaderlijk advies, heeft hij een denkbeeldige vriend gecreëerd: niemand minder dan Adolf Hitler zelf (Taika Waititi). Jojo doet niets liever dan de hele dag in zijn uniform rondlopen en een langgekoesterde droom gaat in vervulling als de dag aanbreekt dat hij zich bij het trainingskamp van de Hitlerjugend mag melden. Het kamp wordt geleid door de aan lager wal geraakte, gedegradeerde kapitein Klenzendorf (Sam Rockwell) en diens assistenten Finkel (Alfie Allen) en Fraulein Rahm (Rebel Wilson). Op zijn eerste dag ontdekt Jojo meteen dat er niet bepaald een bloeddorstige nazi in hem schuilt, want als hij gevraagd wordt een onschuldig konijntje de nek om te draaien haakt hij af en als hij vervolgens wil bewijzen dat hij wél geschikt is blaast hij zichzelf op met een handgranaat. Na zijn herstel wacht dan ook een oneerbaar baantje als postbezorger bij het kantoor van de Hitlerjugend in zijn woonplaats. Zijn moeder Rosie (Scarlett Johansson) vindt het stiekem helemaal niet erg dat haar zoon is ‘afgekeurd’. De oorlog mag voor haar zo snel mogelijk afgelopen zijn. Dan ontdekt Jojo dat zijn moeder een joods meisje in hun huis laat onderduiken. Aanvankelijk moet hij niets hebben van deze Elsa (Thomasin McKenzie), omdat hij altijd geleerd heeft dat joden kwaadaardig zijn. Maar langzaam ontdooit hij, zeker als ze hem leert dat er meer is het leven is dan blinde vaderlandsliefde, zoals kunst, literatuur en de kracht van de liefde.

Aanvankelijk ligt in ‘Jojo Rabbit’ de nadruk op de humor – veelal van het kolderieke soort; op het Hitlerjugend-kamp gaan Waititi en zijn acteurs los met grappen en grollen. Ben je gevoelig voor grappen over WOII, dan zul je waarschijnlijk vooral hierover vallen. Sommige vondsten zijn hilarisch, anderen komen totaal niet uit de verf. Overigens is dat toepasbaar op de gehele film. Zeker de bijdragen van Sam Rockwell zijn de moeite waard; waar zijn personage aanvankelijk nogal stereotype overkomt, blijkt later dat er toch meer in hem zit dan je op het eerste gezicht zou vermoeden. Rebel Wilson daarentegen komt niet verder dan een karikatuur en haar grappen slaan de plank ook nog eens volkomen mis. Waititi zelf duikt te pas en te onpas op als ‘imaginary friend’ in de gedaante van Hitler, dat pakt ook niet altijd even sterk uit. Het idee is leuk, maar de uitwerking laat hier en daar wat te wensen over. De film verandert van toon wanneer Jojo (overigens prima gespeeld door de jonge Roman Griffin Davis die, in tegenstelling tot de acteur die zijn vriendje Yorki speelt, een natuurlijke manier van acteren heeft) het meisje Elsa ontdekt. We zien hier duidelijk hoe de indoctrinatie van kinderen werkt, en hoe deze ook weer afgebroken kan worden. Van nature oordelen kinderen niet; het zijn de regels, wetten en patronen die hen door volwassenen opgelegd zijn die bepalen hoe ze de wereld om hen heen zien. Mooi om te zien hoe de muren langzaam maar zeker afbrokkelen en de kinderen elkaar leren te vertrouwen. In deze tweede helft staat de humor op het tweede plan – alleen Stephen Merchant als een op Herr Flick (‘Allo ‘Allo’) gebaseerde Gestapo-officier zaait nog even de nodige hilarische onrust – en geeft Waititi ruim baan voor het drama met enkele mooie, indringende scènes waarin Scarlett Johansson als moeder Rosie de hoofdrol speelt. Want ondanks die flauwigheden in het begin, weet Waititi ons wel degelijk te ontroeren.

Het lijkt net of Waititi met ‘Jojo Rabbit’ twee totaal verschillende films aan elkaar vastgeplakt heeft; enerzijds de flauwe komedie waarin hij Hitler en diens verwerpelijke ideologie op de hak neemt met niet altijd even geslaagde grappen, anderzijds de veel fijngevoeligere vriendschap die ontstaat tussen een jongetje dat niet beter weet dan dat de nazi-ideologie de enige juiste is en een jong joods meisje dat noodgedwongen ondergedoken zit in zijn huis. Het maakt ‘Jojo Rabbit’ er niet bepaald evenwichtig op, maar Waititi (die zelf een joodse moeder heeft) maakte de film met de beste bedoelingen en heeft het geluk dat hij met een uitstekende cast mocht werken. Hun Duitse accenten zijn verre van raak, maar met mensen als Rockwell en Johansson aan boord zit het acteerwerk al gauw snor. Over snor gesproken; de bijdrage van Waititi zelf is dan misschien een in het oog springende gimmick, maar had ook best weggelaten kunnen worden.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 2 januari 2020
DVD- en blu-ray-release: 19 juni 2020