Joker: Folie à Deux (2024)

Regie: Todd Phillips | 138 minuten | misdaad, drama | Acteurs: Joaquin Phoenix, Zazie Beetz, Lady Gaga, Ken Leung, Catherine Keener, Brendan Gleeson, Harry Lawtey, Steve Coogan, Jacob Lofland, Gattlin Griffith, Mac Brandt, Bill Smitrovich, Leigh Gill, Tim Dillon, George Carroll, Sam Wren Vincent, Sharon Washington, John Lacy, Mike Houston, Troy Fromin, Jimmy Walker Jr., Troy Metcalf, Brian Donahue, G.L. McQueary, Carson Higgins, Alyson Stover, Jimmy Smagula, Robert Loftus, Alfred Rubin Thompson, Daria Bauer, Ellen Yuen, Theodore Martello, Ben van Diepen, Geoffrey Gould, Holden Goodman, Heather Cowles, John Peters II

Na een vijfvoudige moord zit Arthur Fleck (Joaquin Phoenix), bijgenaamd Joker, opgesloten in de roemruchte gevangenis van de megastad Gotham, Arkham. Zijn advocate Maryanne Stewart (Catherine Keener) probeert een gunstig proces voor Arthur los te wrikken. Ze wil ervoor pleiten dat hij een gespleten persoonlijkheid heeft die het overnam tijdens de moordpartijen.

Gedurende zijn gevangenschap ontmoet Arthur Harleen “Lee” Quinzel (Lady Gaga), een patiënte in het ziekenhuis van Arkham. Ze worden smoorverliefd op elkaar en Lee, bijnaam Harley Quinn, ondersteunt hem bij zijn proces. Aangevuurd door het mediacircus rondom de rechtszaak raakt de buitenwereld wederom volledig in de ban van Joker.

Over het hoofdthema laat ‘Joker: Folie à Deux’ geen gras groeien. Al in de cartooneske en licht surrealistische proloog, geanimeerd door Sylvain Chomet van onder meer het pareltje ‘Les triplettes de Belleville’ (2003), zie je hoe Arthur worstelt met zijn schaduw, de Joker. Die schaduw overmeestert hem en steelt de show. Ook al wil hij er vanaf: deze kant is een intrinsiek onderdeel van Arthur. In de eerste film brengt het hem controversiële roem en succes maar ‘Joker: Folie À Deux’ is hierover een stuk dubbelzinniger. Arthur heeft namelijk zijn creatie niet onder controle, en toch zeker niet over wat anderen ermee doen.

De gespleten persoonlijkheid is altijd al een groot thema in superheldenfilms en -strips geweest. Zo ook voor de aartsvijand van Joker. Zowel bij de Christopher Nolan als bij de nieuwe reboot van regisseur Matt Reeves speelt de worsteling van playboy miljardair Bruce Wayne met zijn alter ego een belangrijke rol, zo niet de hoofdrol. In de ogen van Bruce moet de onderwereld van Gotham niet zozeer bang zijn voor de intelligentie en gevechtskracht van de man in het vleermuizenpak maar veeleer van het idee dat Batman overal en nergens kan zijn. Dat er altijd iemand hard strijdt voor orde, slechteriken opjaagt en straft, ook al is dat buiten de wet om. Tegenover deze mythe staat in wezen het idee van Joker, oftewel chaos, zoals Heath Ledgers Joker het smalend uitproest in ‘The Dark Knight’ (2008). Echter zoals één van de inspiratiebronnen voor de Joker films, de strip ‘The Killing Joke’ (1988) van Alan Moore, betoogt, zijn de twee ieder een kant van dezelfde munt. Zonder Joker geen Batman en vice versa.

Ook de regisseur en één van de scenaristen, Todd Phillips, worstelt met een schaduw, die van het enorme succes van ‘Joker’ (2019). Het eerste deel gaat over een mentaal instabiele eenling die het niet langer pikt, rond zich heen gaat slaan met geweld en daarvoor een grote schare fans krijgt. Hoewel er al een groep anarchistische clowns Gotham opschrikt voordat Arthur doorslaat, wekt het verhaal in het eerste deel sterk de suggestie dat Joker de leider is van dit gespuis en een revolutie zal ontketenen van the have-nots versus the haves. Evenals dat Arthur controle over zijn creatie verliest en daarmee in het reine moet komen, lijkt ook Phillips iets terug te krabbelen van, of toch te reflecteren op, de grote woede uit de eerste film. Het perspectief in ‘Joker: Folie À Deux’ verschuift meerdere keren naar slachtoffers van Arthur/Joker en laat zien hoe Arthur ook lijdt onder het succes van zijn ‘onvrijwillige’ creatie. In die zin compliceert de tweede film de rol van Joker in de algemene maatschappelijke misère en hoe Arthur hier rechtvaardiging uit put. Of dit enigszins steek houdt en genoeg morele compensatie is voor het zinloze geweld door Arthur, is zeer de vraag.

Wie sowieso domineert en controle uitoefent over de film, is acteur Joaquin Phoenix. Zijn transformatie voor de rol van de gebroken Arthur ligt in de lijn van de getraumatiseerde Tweede Wereldoorlog-veteraan Freddie Quell uit ‘The Master’ (Paul Thomas Anderson, 2014) en huurling Joe in ‘You Were Never Really Here’ (Lynne Ramsay, 2018). Arthur past helemaal in het plaatje van deze intens fysieke vertolkingen van beschadigde en gewelddadige eenlingen. Phoenix boetseert zijn volledige voorkomen naar deze personages. De acteur is sterk vermagerd, de botten arrangeren zijn huid, en hij wringt zich in specifieke houdingen om te tonen hoe de mentale toestand van het personage het hele lichaam doordrenkt.

In de Joker-films voegt Phoenix bovendien een extra theatraal wapen toe aan de gekwelde rollen in ‘The Master’ en ‘You Were Never Really Here’. Het gevecht van Arthur met zijn alter ego geeft de acteur ook vorm door middel van dans. Bovendien is de Joker van top tot teen dandy. Bij het alter ego is elke stemverandering en beweging moeiteloos in tegenstelling tot de kwetsbare en onderdrukte Arthur. De transformatie door dans geeft diepte en excentriciteit aan een verder vrij grotesk (strip)figuur en toont tegelijk invoelbaar hoe Arthur naar de achtergrond verdwijnt en de Joker het overneemt.

Weer zet regisseur Phillips zijn liefde voor cinema in om te peuteren in de schizofrene verhouding van Amerika met droommachine Hollywood. Voor het eerste deel neemt hij ‘Taxi Driver’ (Martin Scorsese, 1976) en ‘The King of Comedy’ (Scorsese, 1983) als modellen. Voor de terugkeer van Joker tapt hij uit een heel andere vaatje. Hoewel dans al deels de fantasiewereld van Arthur omlijst in het eerste deel, vermengt hij ‘Joker: Folie à Deux’ met het musicalgenre. Odes aan klassiekers zoals ‘Les parapluies de Cherbourg’ (Jacques Demy, 1964) en ‘An American in Paris’ (Vincente Minnelli, 1951) onderstrepen fantasieën over roem, succes en vrijheid in het hoofd van Arthur en Harley. De vraag die constant terugkeert voor het tweetal, geloven ze in de fantasie, aangevuurd door Joker (en natuurlijk de stem van Lady Gaga), of in de sociale realiteit van hun omgeving. Deze spanning speelt de film onevenwichtig uit maar in ieder geval creëert het genoeg spanning waardoor het geen compleet doldwaze onderneming is geworden.

Roy van Landschoot

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 3 oktober 2024