Juste la fin du monde (2016)
Regie: Xavier Dolan | 97 minuten | drama | Acteurs: Nathalie Baye, Vincent Cassel, Marion Cotillard, Léa Seydoux, Gaspard Ulliel, Antoine Desrochers, William Boyce Blanchette, Sasha Samar, Arthur Couillard, Emile Rondeau, Théodore Pellerin, Jenyane Provencher
Je kunt hem gerust een wonderkind noemen. De Canadese filmmaker Xavier Dolan had op zijn 25e al vijf films op zijn naam staan en houdt zich daarbij niet alleen met de regie, maar ook met het acteerwerk (hij speelt niet zelden een hoofdrol in zijn eigen films), het scenario en de productie. Bovendien heeft hij ondanks zijn jonge leeftijd al een heel duidelijke eigen stijl, zowel visueel als thematisch. Het zal niemand verwonderen dat Dolan een graag geziene gast is op filmfestivals, waar zijn nieuwste werk geregeld in de prijzen valt. Met zijn autobiografische debuutfilm ‘J’ai tué ma mère’ (2009), over de relatie van een homoseksuele jongen met zijn moeder, gooide Dolan direct hoge ogen; hij won er maar liefst drie prijzen mee op het filmfestival van Cannes. Niet gek voor een ventje van amper twintig! De films die volgden – ‘Les amours imaginaires’ (2010), ‘Laurence Anyways’ (2012), ‘Tom à la ferme’ (2013) en ‘Mommy’ (2014) – konden stuk voor stuk op lovende kritieken en werden beloond met nominaties en prijzen. Waar ‘Mommy’ door de pers geprezen werd als Dolans ‘meest volwassen film tot nu toe’, waren de reacties op ‘Juste la fin du monde’ (2016) lang niet allemaal positief. De film won weliswaar de Grand Prix en de Ecumenical Jury Prize in Cannes, maar van een staande ovatie was bij de première in de Zuid-Franse badplaats absoluut geen sprake. De recensent van Vanity Fair noemde ‘Juste la fin du monde’ zelfs ‘de meest teleurstellende film van het festival’.
En dat terwijl Dolan toch een indrukwekkende cast verzamelde, met een keur aan Franse topacteurs: Marion Cotillard, Vincent Cassel, Léa Seydoux, Nathalie Baye en Gaspard Ulliel. Voor het verhaal van ‘Juste la fin du monde’ liet Dolan zich inspireren door het bekroonde gelijknamige toneelstuk van Jean-Luc Lagarce, die in 1995 op slechts 38-jarige leeftijd stierf aan aids en pas na zijn dood door critici werd erkend als een van de belangrijkste Franse moderne toneelschrijvers. Ulliel speelt Louis, een 34-jarige man die al op jonge leeftijd verkast is naar het buitenland en daar grote sier maakt als toneelschrijver. Maar nu keert hij, na jaren, weer terug naar het Franse platteland, om zijn familie op te zoeken en hen bovendien te vertellen dat hij stervende is. Familie is een centraal thema in het werk van Dolan, vooral in de disfunctionerende variant. De moeder, zus, broer en schoonzus van Louis zijn dan ook niet de makkelijkste. Natuurlijk zijn ze blij om hun verloren zoon/broer weer te zien, maar er schuilt heel wat onvrede op de achtergrond. Zus Suzanne (Léa Seydoux) – een wiet rokende, stevig getatoeëerde vrije geest die wegkwijnt bij haar moeder thuis – was nog erg jong toen haar broer vertrok, en kent hem nauwelijks. Ze had dolgraag gewild dat hij haar had meegenomen of uitgenodigd om bij hem te komen. Of hij had op zijn minst vaker kunnen schrijven – en dan meer dan de kattebelletjes die ze nu van hem ontving. Moeder Martine (Nathalie Baye) is even uitbundig en grillig als ze eruit ziet (pruik, opvallende kleding en dikke lagen make-up) en probeert wanhopig de familie bij elkaar te houden, maar heeft vooral oog voor haar eigen sores. Broer Antoine (Vincent Cassel) is een verbitterde blaaskaak die, om zijn eigen onzekerheid te verdoezelen, anderen graag neerhaalt. Het feit dat hij altijd tweede viool heeft gespeeld ten opzichte van ‘lievelingetje’ Louis, heeft hem verhard. Zijn echtgenote is de muizige Catherine (Marion Cotillard), die zo onzeker is dat ze niet goed uit haar woorden kan komen, maar als enige van het stel onbevooroordeeld en met empathisch vermogen naar de onderlinge relaties kan kijken.
Het is een bont gezelschap bij elkaar, en vanaf het moment dat Louis het ouderlijk huis binnenstapt, is het hommeles. De familieleden vliegen elkaar in de haren, beledigen elkaar tot op het bot en de verwijten vliegen hen om de oren. Het maakt deze film nogal hysterisch en schreeuwerig, vooral omdat er nergens naartoe wordt gewerkt. Louis zoekt naar het juiste moment om zijn slechte nieuws te brengen, maar dat lijkt er nooit te zijn: hij komt er gewoon niet tussendoor. Maar hij is ook laf en afwachtend. Sowieso is Louis een ongelukkig gekozen hoofdrolspeler: we weten eigenlijk nauwelijks iets van hem en hij blijft een lege huls, door wiens ogen we naar zijn familie kijken. Het is moeilijk om sympathie voor hem op te brengen, omdat hij zo’n slapjanus is. Niet dat de anderen nou zo aardig overkomen; eigenlijk interesseert ons hun lot niet. Dolan zit hen stelselmatig op de huid met zijn camera, werkt veel met close-ups. Maar dat we ze recht in de ogen kijken, maakt ze niet menselijker of warmer. En dan dat eindeloze praten… Hoe meer de personages praten, hoe minder er gecommuniceerd wordt. Want niemand luistert naar een ander. En emotionele uitbarstingen slaan op pijnlijke wijze dood. Dat, in combinatie met dat opdringerige, claustrofobische camerawerk maakt ‘Juste la fin du monde’ een verstikkende film. Je wilt naar lucht happen, maar dat gaat niet. Soms, zoals bij ‘Mommy’, werkt dat positief, maar hier pakt het minder geslaagd uit. Zonde van zo’n topcast en zo’n talentvolle filmmaker, maar ‘Juste la fin du monde’ gaat ten onder aan zijn eigen overdaad en kilte.
Patricia Smagge
Waardering: 2.5
Bioscooprelease: 15 december 2016
DVD-release: 18 april 2017