Kleine Teun (1998)
Regie: Alex van Warmerdam | 95 minuten | drama | Acteurs: Annet Malherbe, Alex van Warmerdam, Ariane Schluter, Marc van Warmerdam
‘Kleine Teun’ is een kale film; zelfs voor Warmerdamse begrippen. Alex van Warmerdam staat al bekend om zijn onverteerbare realisme, zoals hij het zelf eens noemde, waarin het getoonde beeld weinig te gissen overlaat en tegelijkertijd een wrang gevoel kan geven. Die gevoelens biedt ‘Kleine Teun’ ook genoeg. Met slechts drie, vrij platte karakters op een afgelegen boerderij is de setting van ‘Kleine Teun’ ongemakkelijk overzichtelijk. De wijze van filmen en acteren (stijlvol, maar zeer direct) maakt die overzichtelijkheid alleen maar oncomfortabeler.
In de wereld van Alex van Warmerdam ziet alles eruit zoals het is, maar weet je tegelijkertijd dat er toch iets niet klopt. En dat kan je ook zeggen van de driehoeksverhouding tussen Brandt, Keet en Lena. Brandt (Alex van Warmerdam) en Keet (Annet Malherbe) zijn man en vrouw en leven op eerdergenoemde afgelegen boerderij. De ongeletterde Brandt vindt het allemaal wel best, maar het is al meteen duidelijk dat Keet niet tevreden is met haar leven, en ook niet met haar man. Keet is de enige die de boerderij wel eens verlaat om naar de stad te gaan, en op een dag komt ze met Lena thuis. Lena is een jonge vrouw die Brandt de kunst van het lezen en schrijven moet bijbrengen. En het is veelzeggend dat Brandt, die hier eigenlijk niets voor voelt, zich uiteindelijk zonder al te veel protest voegt in deze nieuwe situatie.
Zodra de drie personen zijn geïntroduceerd doemt meteen de vraag op: wat zijn de werkelijke motieven van deze mensen om met elkaar om te gaan? Waarom introduceert de jaloerse Keet een jonge vrouw in het huis? Waarom laat de onwillige Brandt zich uiteindelijk gewillig onderwijzen door de bevallige Lena? En wat wil Lena van Brandt? Met al deze intriges introduceert Van Warmerdam een voor zijn doen erg lange spanningsboog.
‘Kleine Teun’ onderscheidt zich van Van Warmerdams voorgaande films door de duidelijkere verhaallijn en is meer dan, oneerbiedig gezegd, een verzameling karakters en scènes zoals in ‘De Noorderlingen’, ‘Abel’ of ‘De Jurk’. Enerzijds is ‘Kleine Teun’ dus een kale film, met de nodige direct gefilmde scènes en dialogen en met de bij Van Warmerdam altijd aanwezige ‘zieke humor’. Anderzijds bevat ‘Kleine Teun’ meer opbouw en continuïteit in het verhaal dan in elk van zijn voorgaande films. Is ‘Kleine Teun’ daarmee een geslaagde film? Ja, want Van Warmerdam blijft zich vernieuwen, zonder onherkenbaar te worden. Maar helemaal bevredigend is het resultaat toch ook weer niet.
Van Warmerdams wereld heeft altijd een nogal beklemmend effect. Dat hij dat zo goed weet over te brengen is op zich alleen maar een compliment waard. Maar juist in ‘Kleine Teun’, die je met een beetje goede wil toch wel een thriller kan noemen, is dit niet genoeg. Hoe meer verhaal en hoe meer spanning; hoe meer behoefte je als kijker toch ook hebt om enige herkenning te vinden in de personages. En juist dat blijft volledig uit. Van Warmerdam houdt zijn karakters vrij plat, zoals we gewend zijn van hem. De personen tonen net genoeg van zichzelf om onmachtige en nogal hulpeloze relaties met elkaar te hebben. Die constatering is op zich voer voor mooie films, maar dan moeten die personen wel een beetje emotioneel beklijven bij de kijker. En daarvan is bij Van Warmerdam niet of nauwelijks sprake.
Wat overblijft is een stilistisch mooi gemaakte film van drie eenzame karikaturen. Of is dat gewoon zoals Van Warmerdam de mens ziet: als een karikatuur van zichzelf?
Daniël Brandsema
Waardering: 3
Bioscooprelease: 30 april 1998