Kort Amerikaans (1979)

Regie: Guido Pieters | 98 minuten | drama | Acteurs: Derek de Lint, Joop Admiraal, Manon Alving, Cristel Braak, Andrea Domburg, Tingue Dongelmans, Pierre van Doude, Bernard Droog, Nicolaas Homan, Hedie Meyling, Guus Oster, Tilly Perin-Bouwmeester, Henk Rigters, Liane Saalborn, Ralph Wingens

Kort Amerikaans is de naam voor een bepaald model waarbij het haar heel kort geknipt is. Erik van Poelgeest, gespeeld door Derek de Lint, moest in zijn jeugd altijd op die manier geknipt worden van zijn vader, ondanks dat dit een groot litteken op zijn slaap zichtbaar maakte. Erik had er een hekel aan en nu, jaren later, loopt hij tot het grote ongenoegen van zijn ouders, met een dikke bos krullen, die het litteken verbergt. Hij ziet zijn ouders weinig. Hij is tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken om aan een tewerkstelling in Duitslang te ontkomen en ziet zijn moeder alleen wanneer zij hem eten komt brengen. Hij heeft weinig binding met zijn streng gelovige familie, en deze laat hem dan ook vrijwel koud. Hij is een buitenstaander en dat is ook in andere sociale relaties zichtbaar. Het blijkt een nogal vreemde jongen en vaak is het enige waar hij aan denkt seks. En of dat seks is met het preutse en vrome meisje van het boekenwinkeltje, of met de joodse, ondergedoken Elly (Tingue Dongelmans) maakt hem dan maar weinig uit. Hij lijkt dan ook weinig om hen te geven. Ondertussen speelt op de achtergrond de oorlog maar Erik ontrekt zich overal zo veel mogelijk aan.

Het is een verfilming van het gelijknamige boek van Jan Wolkers. Maar waar in het boek een zekere gelaagdheid naar voren komt, faalt de film in het overbrengen van deze diepgang. Zo mist de film de verdieping die het karakter van Erik interessant maakt, waardoor er van hem niet veel meer overblijft dan een wat raar en vunzig mannetje. Het litteken op zijn slaap, dat in het boek uitgebreid aan de orde komt, wordt nauwelijks uitgediept en zijn onzekerheid, die hieruit zou moeten voortkomen, komt daardoor wat ongefundeerd over. Het is zodoende wat lastig om je als kijker te verplaatsen in Erik, die geen emotionele binding met de echte vrouwen aangaat en wel liefkozende woorden uitspreekt tegen een rondvormige gipsen buste. Ook komt zijn seksuele exploratie, door zijn gebrek aan sociale vaardigheden, wel erg onbeholpen over en mist deze de overtuiging om het geheel niet te laten vervallen in onbedoelde zelfspot. Wanneer Erik met zijn broek omlaag zijn lichaam tegen de bewegingsloze modelbuste aanduwt ziet het er vooral erg genant uit. Want aandoenlijk wordt het niet.

Er wordt te weinig tijd genomen om de verschillende karakters en hun onderlinge relaties uit te diepen. Zo blijft hoofdpersoon Erik niet meer dan het rare en vunzige mannetje en zijn de overige karakters zo plat als een kartonnen bord. De onvrede van Erik over bijvoorbeeld zijn jeugd, die zou kunnen dienen als uitleg van zijn gedrag, wordt kort aan de orde gesteld, maar deze poging mist helaas de overtuiging. Naast de escapades van Erik zelf passeren enkele gebeurtenissen rondom de oorlog en een aantal excentrieke personages de revue (waaronder een grappige rol van Joop Admiraal) maar het komt allemaal nogal halfslachtig aan de orde. De oorlog en de onverschillige houding die Erik heeft ten opzichte van de NSB vormen slechts een sporadische bijkomstigheid. Daardoor lijkt het allemaal meer overbodig dan intrigerend. Het film komt gehaast over en is daarom, in combinatie met de typisch Nederlandse portie bloot en seks, uiteindelijk niet veel meer dan een wat plat niemendalletje.

Zeker niet alles is mis met ‘Kort Amerikaans’. Zo is de aankleding van de film, met een leuke soundtrack van Pim Koopman, gepast ingetogen en deze vormt daarmee een prima ondergrond voor het verhaal. Ook levert de vreemde geest van Erik grappige momenten op, vooral als zijn ‘vrijpostige’ gedrag botst met dat van het vrome meisje van de boekwinkel. Het is dan ook jammer dat het verhaal nergens echt van de grond komt, want er had meer ingezeten.

De film mist simpelweg diepgang en bezieling en dat kost de film de kop. Mét of zonder een kort geknipt kapsel.

David Croese