Lang leve de koningin (1995)

Regie: Esmé Lammers | 115 minuten | drama, avontuur, familie, fantasie | Acteurs: Tiba Tossijn, Rene Nijman, Monique van de Ven, Jack Wouterse, Serge-Henri Valcke, Maya van den Broecke, Lisa De Rooy, Derek de Lint, Cas Enklaar, Rudolf Lucieer, Pieter Lutz

Esmé Lammers heeft iets met schaken. Zou dat komen doordat haar grootvader Max Euwe was, de eerste (en vooralsnog enige) Nederlander die ooit wereldkampioen schaken werd? Lammers studeerde eind jaren tachtig af aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten met ‘De schaker en de dame’ en haar eerste lange speelfilm, ‘Lang leve de Koningin’ uit 1995, gaat óók over schaken. De film won in 1996 een Gouden Kalf voor beste lange speelfilm en een CineKid Award en gooide ook hoge ogen op internationale festivals. ‘Lang leve de Koningin’ mag dan een jeugdfilm zijn, ook volwassenen zullen zich laten meeslepen door de avonturen van de achtjarige Sara de Waal (Tiba Tossijn). Ze woont met haar moeder (Lisa de Rooy) en opa (Pieter Lutz) in een prachtig landhuis aan de rand van de stad. Haar vader heeft ze nooit gekend. Op school gaat het niet zo goed met Sara; ze haalt slechte cijfers en kan zich maar moeilijk concentreren. Het meisje dat ooit haar beste vriendin was (Sophia Dijkgraaf) is op haar uitgekeken en lacht haar uit als ze een vraag van de meester (Rudolf Lucieer) niet juist kan beantwoorden.

Dingen veranderen voor Sara wanneer Victor (René Nijman) en zijn vader (Geert Lageveen) in de stad komen wonen. Victors vader heeft een speelgoedwinkel en in zijn etalage staat een bijzonder schaakbord, dat direct Sara’s aandacht trekt. De speelfiguren zijn magisch, zo ontdekt ze wanneer ze het van haar spaarcentjes gekocht heeft. Ze komen tot leven wanneer ze het bijbehorende instructieboek leest. In haar fantasiewereld leert Sara stap voor stap schaken. Haar moeder vindt het maar niks; hoewel ze vroeger zelf ook goed kon schaken heeft ze sinds een aantal jaren een hekel aan het bordspel. Ze heeft liever dat Sara haar huiswerk beter doet, want de meester is al bij hen thuis geweest omdat hij zich zorgen maakt. Als op school een schaakwedstrijd wordt gehouden, wil Sara dolgraag meedoen. Zeker omdat de winnaars het in een schaaksimultaanseance mogen opnemen tegen de Zuid-Afrikaanse grootmeester Bob Hooke (Derek de Lint), een man die ze om meerdere redenen bewondert. Maar als ze geen betere schoolresultaten haalt, mag Sara van de meester misschien helemaal niet meedoen aan de wedstrijd…

Wat ‘Lang leve de Koningin’ onderscheidt van andere jeugdfilms, is zijn inventieve aanpak. De fantasiescènes waarin het schaakbord tot leven komt, maken de film bijzonder. Een keur aan bekende acteurs werd opgetrommeld om schaakstukken te spelen. Zo is Monique van de Ven te zien als de Witte Koningin, Jack Wouterse als de Witte Koning en Serge-Henri Valcke als de Zwarte Koning. In kleinere rollen zien we onder anderen Harry Piekema (de manager uit de AH-reclames), Karen van Holst Pellekaan, Maya van den Broecke, Cas Enklaar en Patrick Stoof voorbijkomen in het surrealistische, overwegend witte decor. Het samenspel met de schaakstukken geeft de jonge Sara zelfvertrouwen; er is wél iets dat ze goed kan en ze zal al haar criticasters de mond snoeren. Het onderlinge gekibbel tussen de schaakstukken is bovendien bijzonder amusant (vooral Cas Enklaar als de stugge en strikte Witte Loper is hilarisch) en Monique van de Ven is opmerkelijk warm en lief als de Witte Koningin, met wie Sara een bijzondere band heeft. Lammers weet een bepaalde spanning te verwerken in de schaakscènes die niet alleen kinderen zal aanspreken.

Zoals wel meer jeugd- en familiefilms is het verhaal van ‘Lang leve de Koningin’ enigszins voorspelbaar, en tegen het einde worden bepaalde verhaallijnen wel erg makkelijk afgehandeld, maar laat dat de pret niet drukken. De manier waarop Esmé Lammers het script vertaalt naar het scherm maakt de film namelijk meer dan de moeite waard. De scènes waarin de magische schaakstukken de hoofdrol spelen, vormen het onbetwiste hoogtepunt van de film, maar ook de scènes die Sara’s vriendschap met de met zijn gezondheid kwakkelende Victor onderstrepen, zijn vertederend. Tiba Tossijn is zeker niet de beste kindacteur – haar dialogen zijn soms tenenkrommend – maar ze is wel een innemend meisje dat met één enkele blik onze sympathie weet te winnen. ‘Lang leve de Koningin’ won niet voor niets zoveel filmprijzen: deze hartverwarmende film is in het genre van de Nederlandse familiefilm inmiddels een klassieker. Betere reclame kan de schaaksport in ons land haast niet krijgen.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 15 november 1995