Le feu follet (1963)
Regie: Louis Malle | 108 minuten | drama | Acteurs: Maurice Ronet, Léna Skerla, Yvonne Clech, Hubert Deschamps, Jean-Paul Moulinot, Mona Dol, Pierre Moncorbier, René Dupuy, Bernard Tiphaine, Bernard Noël, Ursula Kubler, Jeanne Moreau, Alain Mottet, François Gragnon, Romain Bouteille, Jacques Sereys, Alexandra Stewart, ClaudeDeschamps, Tony Taffin, Henri Serre
De Franse regisseur Louis Malle houdt van variatie in zijn werk. Zo leverde hij met zijn speelfilmdebuut, ‘Ascenseur pour l’échafaud’ (1958), een film noir af, ging hij voor het experiment in ‘Black Moon’ (1975) en zocht hij de humor op in ‘Zazie dans le métro’ (1960). Met ‘Le feu follet’ (het dwaallicht) ging Malle voor het serieuze drama. De film vertelt het verhaal van Alain Leroy (Maurice Ronet), die na een mislukt huwelijk in New York en een alcoholverslaving, in een ontwenningskliniek in Parijs van de drank af wordt geholpen. Wanneer zijn behandeling afloopt weet Alain dat hij weer zijn draai moet zien te vinden in het normale leven. Maar gaat dit nog wel lukken? Alain is zo ongelukkig en ontevreden met het bestaan dat hij plannen maakt er een einde aan te maken. “Morgen pleeg ik zelfmoord,” mompelt hij ergens zachtjes in zichzelf. De datum op de spiegel laat zien dat het een serieus voornemen is.
Malle geeft zelden kant en klare antwoorden. Veel van wat de regisseur wil vertellen komt op een vaak abstracte en impliciete manier naar voren. Indirecte verbeeldingen laten zien wat er onder de oppervlakte speelt. En de problemen van Alain kunnen op meer dan één manier worden uitgelegd. Want wat is er met hem aan de hand? Het is een goed verzorgde, goed geklede en intelligente man en hij lijkt alles, voor zo ver mogelijk, redelijk voor elkaar te hebben. Zijn onvrede met het leven blijkt niet uit groots drama. Zijn ongenoegen lijkt soms zelfs wat decadents te hebben. Hij praat over zelfdoding, maar wat weet hij nou eigenlijk van de echte misère? Maar het verdriet van Alain is echt. Hij kijkt misschien niet zielig maar zijn blik is doods. Grootse woorden of zware tegenspoed worden gemeden en het verfijnde meer subtiele drama wordt voorzichtig getoond.
‘Le feu follet’ is dus geen melodramatische film. Ondanks dat Alain zijn ongenoegen – “wat een ellende” verzucht hij – en voornemens uitspreekt is het echte menselijke drama verpakt in onderhuidse zaken en voorzichtige woorden. De woorden lijken zorgvuldig te zijn gekozen en hebben vaak een diepere, metaforische betekenis. Om dit op de kijker over te brengen is meer dan degelijk acteerwerk nodig. En de bijzonder sterk acterende Maurice Ronet voldoet aan alle eisen. Zijn blikken zijn veelbetekenend en zijn woorden maken hem tot een geloofwaardige, kille verschijning. Hij is het menselijke geluk al gepasseerd en is er voorbij gegaan. Voor hem is er geen voldoening in het bestaan, maar slechts tegenspoed.
Hierbij zijn de lange stiltes machtig. Ze stralen een rust uit die de kijker, net als Alain, even voorbij het leven plaatsen. Zijn zwijgen, waarin de geluiden uit zijn omgeving vaak wél duidelijk hoorbaar zijn, legt krachtig de nadruk op zijn isolement. Alain verdwijnt in zijn omgeving. Alles gaat door en hij is slechts een toeschouwer van iets waar hij niet meer bij kan. De prachtige muziek van Satie versterkt dit gevoel en is bovendien nog nooit zo mooi geweest.
De stiltes zeggen op deze wijze soms meer dan de dialogen, die niet zelden proberen de problemen te verbergen. Maar vaak leggen de koele gesprekken met vrienden en bekenden juist alleen maar meer de nadruk op Alain’s ongenoegen. Hij praat met hen in de hoop wat belangrijks te horen maar vindt slechts bevestiging van zijn oude gedachten. In die gedachten staat hij alleen, en er lijkt niemand te zijn die daar iets aan kan veranderen. Het verhaal heeft wat weg van het destijds in Frankrijk populaire existentialisme. Alain is op een wereld neergezet waar hij niets te zoeken heeft en staat alleen. Er is niemand die hem daarbij kan helpen.
‘Le feu follet’ is een prachtige film die na het zien nog lang zal bijblijven. Malle’s verkenning van de gevoelens en gedachten van een persoon die op het punt staat zelfmoord te plegen en de schets van zijn eenzaamheid en isolement zijn bijzonder indrukwekkend. De sfeervolle beelden met hun confronterende close ups, de bijzondere muziek van Satie en het knappe acteerwerk van Maurice Ronet maken deze film af tot een aangrijpende ervaring. Een aanrader.
David Croese