Leonie, actrice en spionne (2020)

Recensie Leonie, actrice en spionne CinemagazineRegie: Annette Apon | 85 minuten | documentaire | Met: Rifka Lodeizen, Truus te Selle, Joost Tholens, Martijn van der Veen, Wart Kamps, Cas Enklaar

Het wonderbaarlijke leven van Leonie Brandt staat centraal in de documentaire ‘Leonie – actrice en spionne’. Onder regie van Annette Apon wordt een reconstructie van haar leven gegeven op basis van oude filmfragmenten en een nagespeeld interview met haar voormalige advocaat Besier door een medewerker van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentaire (NIOD). De documentaire is een fascinerend, maar niet geheel bevredigend uitgewerkt portret.

Leonie Brandt wordt in Duitsland geboren in 1901 als Leonie Pütz in een mijnwerkersgezin. Haar droom, om actrice te worden, komt in de “Roaring Twenties” uit met een debuut in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Via een toevalligheid ‘rolt’ ze in de inlichtingenwereldje tijdens de steeds verder oplopende internationale spanningen in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Ze spioneert voor Nederland én voor nazi-Duitsland. Ze wordt twee keer opgepakt en overleeft het vrouwenkamp Ravensbrück waar ze door de nazi’s naartoe wordt gestuurd. Na de oorlog is ze voor de Nederlandse overheid betrokken bij de verhoren van gevangen genomen nazi’s. Een fantastisch levensverhaal en ideaal voor een film zou je zeggen. Misschien is ‘fantastisch’ hier wel in de meest letterlijke zin op zijn plaats, want wat waar is en wat verzonnen aan het leven van Leonie Brandt zal waarschijnlijk nooit opgehelderd worden.

In 2003 schrijft NIOD onderzoeker Gerard Aalders een boek over Leonie Brandt, dat voor Apon een inspiratiebron is voor deze documentaire. Filmmateriaal is er niet van Brandt – en maar een beperkt aantal foto’s. De taak van de vertelster, actrice Rifka Lodeizen, is om historisch filmmateriaal en de geënsceneerde gesprekken tussen de NIOD medewerker (gespeeld door Martijn van der Veen – gebaseerd op Aalders) en Besier (gespeeld door Cas Enklaar) met elkaar te verbinden. Ook de stem van Apon zelf is als voice-over te horen. De avonturen en ervaringen die Leonie mee zegt te maken, zijn vaak moeilijk te verifiëren en is er vaak slechts indirect bewijs voor haar beweringen. Heeft ze Hitler ontmoet in Bad Godesberg in 1929 en was hij echt van haar gecharmeerd? Heeft ze echt in maart 1940 gepoogd om de lijst met Nederlandse Gestapo informanten uit een kluis in Aken te stelen? Heeft ze geheime berichten van een Duitse generaal via haar hoorspelen vanuit bezet Nederland doorgegeven aan Londen? En is ze echt op de hoogte van de zogeheten ‘Stadhoudersbrief?’

Al decennia gaan geruchten dat Prins Bernhard, de schoonzoon van de in ballingschap verkerende koningin Wilhelmina, midden in de oorlog een brief zou hebben geschreven aan Adolf Hitler waarin Bernhard aanbiedt om tot “stadhouder” van Nederland te worden benoemd – als de Duitse troepen zich terugtrekken, maar wel onder soort van Duits gezag. Schokkend natuurlijk als het waar zou zijn, want Bernhard wordt na de oorlog vereerd als verzetsheld, is vanaf 1948 prins-gemaal van koningin Juliana en de vader van de latere koningin Beatrix. Bewijs hiervoor is nooit gevonden, maar Brandt heeft naar eigen zeggen de brief niet alleen gezien, maar ook in haar bezit gehad.

Het ene verhaal lijkt nog onwaarschijnlijker dan het andere, maar hoe het precies zit, weten we niet. Zit er in alle verhalen een kern van waarheid, of is het meer dan dat?

Haar werk voor de (latere) Binnenlandse Veiligheidsdienst houdt abrupt op als ze beschuldigd wordt van collaboratie met de Duitse kampleiding tijdens haar gevangenschap in Ravensbrück? Niets lijkt helemaal wat het is. Heeft Leonie haar verleden gemythologiseerd? Onwelgevallige gebeurtenissen verstopt en versluiert door op een fundament van feiten een muur verzinsels en halve waarheden te bouwen? Advocaat Besier verwijst in zijn interview regelmatig naar Leonie’s dochter. Interessant detail is dat deze dochter, Loek Kessels, jarenlang de rubriek ‘Lieve Mona’ verzorgde in het roddelblad Story. In één van haar boeken schrijft ze weinig vleiend over haar alcoholistische moeder, die in haar laatste jaren een zwervend bestaan leidt. Leonie Brandt-Pütz overlijdt in 1978.

De documentaire kiest een interessante verteltrant. Regisseuse Annette Apon heeft zich gebaseerd op veel gedocumenteerd materiaal en heeft ter illustratie gekozen voor beelden van andere actrices uit dezelfde tijd. Apon legt ook veel gevoel voor vrijheid en onafhankelijkheid in haar beschouwing van Leonie’s handelen. Het kleurt haar leven in en toch ontglipt ze en blijft het beeld diffuus. Had hier niet een heel spannende film of zelfs een miniserie ingezeten? De gekozen vorm voelt net te beschouwend en duidend en daardoor komt de documentaire net niet helemaal uit de verf. Wellicht komt dit deels ook door het ongrijpbare leven van Leonie zelf, maar een gedurfdere aanpak had deze documentaire nog beter kunnen maken.

Hans Geurts

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 20 februari 2020
DVD-release: 1 mei 2020