Les amants – The Lovers (1958)

Regie: Louis Malle | 99 minuten | drama | Acteurs: Jeanne Moreau, Jean-Marc Bory, Judith Magre, José Luis de Villalonga, Gaston Modot, Pierre Frag, Michèle Girardon, Gib Grossac, Lucienne Hamon, Georgette Lobre, Claude Mansard, Alain Cuny, Jean-Claude Brialy, Patricia Maurin

Een vroege film van de Franse topregisseur Louis Malle, die onverdiend niet de klassieke status heeft gekregen, die een aantal van Malle’s latere films wel heeft gekregen. ‘Les amants’ is echter zeer de moeite waard, vanwege de – zeker voor die tijd – vooruitstrevende thema’s. De makers hebben het scenario gebaseerd op een kort erotisch verhaal getiteld “Point de lendemain” van Dominique Vivant uit de 19e eeuw.

Jeanne (Jeanne Moreau) is ongelukkig in haar huwelijk met de rijke kranteneigenaar Henri Fournier (Alain Cuny). Ze voelt zich door haar echtgenoot verwaarloosd en hoewel ze wel geeft om hun achtjarige dochtertje Catherine (Patricia Maurin), probeert ze zo vaak mogelijk te ontsnappen aan het provinciale en liefdeloze leven in Dijon om zich te amuseren in Parijs. Haar beste vriendin Maggy Thiebaut-Leroy (Judith Magre) werkt van harte mee aan Jeanne’s geheime buitenechtelijke affaire met de Spaanse polospeler Raoul Flores (José Luis de Villalonga). Op het moment dat de film begint, is de affaire al een tijdje aan de gang en lijkt ook dit Jeanne niet meer de voldoening te geven die het voorheen had.

Wanneer Henri achterdochtig begint te worden en Jeanne min of meer dwingt om Maggy en Raoul uit te nodigen in hun landhuis, beginnen de muren tussen de gescheiden werelden af te brokkelen. Jeanne gaat snel nog een keer naar de hoofdstad om de laatste hectische voorbereidingen te treffen. Onderweg naar huis krijgt Jeanne autopech en krijgt ze een lift van de onconventionele Bernard Dubois-Lambert (Jean-Marc Bory). Het diner is, zoals ze al vreesde, verschrikkelijk. Henri doet ineens heel lief en voorkomend tegen haar en Raoul blijkt een verwend groot kind te zijn, vol met aanstellerig gedrag. Wanneer ze ’s nachts niet kan slapen, gaat Jeanne een wandeling maken in de tuin, waar ze toevallig Bernard tegenkomt. Al gauw staan de twee in vuur en vlam.

Malle speelt hier op meesterlijke wijze met zijn kijkerspubliek, die hij telkens op het verkeerde been zet. Hij wordt hierbij geweldig geassisteerd door zijn acteurs, die stuk voor stuk laten zien hoe complexe personages geloofwaardig uitgebeeld kunnen worden. Iedereen heeft een extra laagje en het beeld dat je in eerste instantie van de karakters vormt (wat meestal ook voor de rest van de film geldt), wordt keer op keer iets bijgesteld. Bijzonder is ook wel dat Moreau zelf ook de voice-over stem is en vanuit de derde persoon, als een soort van neutrale buitenstaander, commentaar geeft op wat haar karakter in de film overkomt. Het is even wennen, maar juist die vervreemding is wel uiterst effectief.

Ondanks Moreau’s toelichting bij de gebeurtenissen, laat Malle toch heel subtiel doorschemeren dat haar versie van het verhaal ook maar een interpretatie is. Want de drie mannen in haar omgeving hebben toch andere karaktertrekjes dan Jeanne de kijker wil doen geloven. Cuny is overtuigend als de bedrogen echtgenoot. Aanvankelijk komt hij onsympathiek over, maar zou zijn onhebbelijke gedrag tegen Jeanne ook niet iets te maken kunnen hebben met haar escapades en de vermoedens die hij hierover heeft? De Villalonga is in eerste instantie (bijna letterlijk) een prins op het witte paard, die Jeanne heeft gered uit haar liefdeloze bestaan, maar is zijn Raoul echt wel zo’n goede vangst? En tenslotte laat Bory zich van een duistere kant zien, zodra Bernard, zijn personage, erin geslaagd is om Jeanne te verleiden.

Maar het is het fantastische, natuurlijke spel van Moreau dat de film draagt. Ze krijgt alle ruimte om Jeanne als een driedimensionale vrouw van vlees en bloed neer te zetten. Dat Moreau de onbetwiste hoofdrol in een film heeft als een vrouw die in de ogen van de gevestigde orde zulke moreel verwerpelijke keuzes maakt, getuigt van lef om de wereld te trotseren. Wat dat betreft is ‘Les amants’ zeker baandoorbrekend. Voor hedendaagse begrippen is de film tamelijk tam, zeker gelet op de hoeveelheden bloot die tegenwoordig kunnen in film, maar gezien in het licht van eind jaren 50 was de film revolutionair en aanstootgevend. Van Moreau’s lichaam wordt niet veel getoond, maar de uitgebreide vrijscène moet als schokkend zijn overgekomen op het publiek van die tijd. Want dat de film controversieel was, bleek wel toen ‘Les amants’ in roulatie ging. Een schandaal ontstond door de wijze waarop Jeanne werd uitgebeeld. Een getrouwde vrouw met een kind, die er niet één, maar zelfs twee affaires op na houdt en daar totaal geen schuldgevoel over lijkt te hebben.

In de Verenigde Staten kreeg het uitbrengen van de film in dat verband nog een bijzonder staartje. Ene Jacobellis, een bioscoopeigenaar in Ohio, werd door de rechter en in hoger beroep door het gerechtshof van de staat veroordeeld tot het betalen van een boete van 2500 dollar (geen gering bedrag in die dagen). Hij had ‘Les amants’ gedraaid en volgens de rechters was dit een “obscene” film. Jacobellis vocht de beslissing aan bij het federale Hooggerechtshof (Supreme Court). In een beroemd geworden uitspraak vernietigde het Hooggerechtshof de eerdere uitspraken en besloot dat ‘Les amants’ geen obscene film was. Rechter Potter Stewart was hierbij verantwoordelijk voor het meerderheidstandpunt, waarin hij schreef dat het Grondwet obsceniteit toestaat, behalve hardcore pornografie. Vervolgens schreef hij: ‘… ik zal hier vandaag geen poging doen om het soort materiaal te omschrijven, die met het voorgaande wordt bedoeld en wellicht zal ik er nooit in slagen dit op begrijpelijke wijze te doen. Maar ik herken het als ik het zie en de film in kwestie voldoet er niet aan.” Vooral de onsterfelijke woorden over porno: “ik herken het als ik het zie”, zorgde voor een culturele impact en het citaat wordt, zelfs ruim 40 jaar na dato, nog altijd gebruikt, meestal voor grappen of te refereren aan pornografie. Dat de Italianen minder preuts zijn dan Amerikanen, werd nog eens bewezen op het filmfestival van Venetië, waar ‘Les amants’ de speciale prijs van de jury won.

Hans Geurts