Les uns et les autres (1981)

Regie: Claude Lelouch | 184 minuten | drama, muziek | Acteurs: Robert Hossein, Nicole Garcia, Geraldine Chaplin, Daniel Olbrychski, Jorge Donn, Rita Poelvoorde, Macha Méril, Evelyne Bouix, Francis Huster, Raymond Pellegrin, Paul Préboist, Jean-Claude Brialy, Marthe Villalonga, Fanny Ardant, Jacques Villeret, Jean-Claude Bouttier, Richard Bohringer, Nicole Croisille, Ginette Garcin, Jean-Pierre Kalfon, Geneviève Mnich, Alexandra Stewart, Éva Darlan, Manuel Gélin, Candice Patou, James Caan, Sarah Abrell, Féodor Atkine

Het leven van de mens is een tragische herhaling van zetten die steeds met dezelfde toewijding wordt beleefd. Die overgave komt voor een groot deel op het conto van kunst en cultuur. Dat is zo ongeveer de thematische basis van het muzikale megaproject ‘Les uns et les autres’ (Claude Lelouch; 1981). Een dergelijke veralgemenisering is natuurlijk tamelijk kort door te bocht. De film is veel meer dan een statement over de redzaamheid van kunst en cultuur alleen. Toch worden de belangrijkste kenmerken van film, het beeld en het geluid, zodanig ingezet dat andere plotelementen in de schaduw komen te staan.

‘Les uns et les autres’ vertelt het verhaal van vier artiesten, allen van verschillende nationaliteit en kunstdiscipline. Als de Tweede Wereldoorlog op het punt van beginnen staat, komt hun artistieke bestaan ernstig onder druk te staan. Aanvankelijk lijkt er nog weinig aan de hand. Ook voor de oorlog gaat het leven niet altijd over rozen. Maar met inzet en passie blijven ze zonder veel moeite overeind. Maar dan verschijnt, ogenschijnlijk vanuit het niets, een hakenkruis in beeld. De wereld staat op het punt te veranderen. Hoewel er eerst met een blik van onschuld naar die veranderingen wordt gekeken, zal hun leven in de uiteindelijke stilstand van de oorlog niet meer hetzelfde zijn. Alleen muziek en dans kan tegenwicht bieden aan de duisternis.

Na de capitulatie echoot de oorlog nog lang na. De overlevenden, voor zover die er zijn, trachten de draad weer op te pakken. Ook nu doen ze dat op de enige manier die ze kennen. Door het maken van kunst. En het verroeren van hun medemens. Want kunst, en de emotie waarmee het gepaard gaat, overwint alles. De film geeft daarmee een positieve draai aan het idee dat er na oorlog geen poëzie meer mogelijk is. Kunst is de Grote Genezer die de mensheid weer op het juiste pad kan krijgen. De mens verwoest en richt zich weer op. Een eeuwigdurende cyclus die tot een allesvernietigend eind zou komen als kunst en cultuur, beschaving als het ware, niet aan de andere kant zou staan.

Zoals gezegd is dat idee in elke porie van ‘Les uns et les autres’ terug te vinden. Dat doet de film op de meest simpele maar effectieve manier mogelijk: door de kunstuitingen zicht- en hoorbaar te maken. ‘Les uns et les autres’ neemt de tijd om de talloze balletvoorstellingen, klassieke concerten en zanguitvoeringen in beeld en ten gehore te brengen. In lange shots, vol beweging en leven, wordt de toeschouwer meegevoerd. Dialoog is minimaal aanwezig. De veelvuldige details geven de film een dynamisch aangezicht. Kunst, in zijn meest pure vorm, krijgt alle tijd om zijn plek in de spotlichten op te nemen.

Dat gaat alleen wel ten koste van de betrokkenheid bij de personages. Doordat het verhaal in ‘Les uns et les autres’ vanuit meerdere perspectieven tot de toeschouwer komt, blijven sommige emotionele gebeurtenissen op afstand. Net op het moment dat twee personages op transport naar een kamp worden gezet, schakelt de film alweer over naar de volgende scène. Het frequente gebruik van een voice-over, hoewel aangenaam zelfbewust, brengt de toeschouwer niet dichterbij. De camera gaat daarbij vooral registrerend te werk. Daadwerkelijke affectie voor de personages blijft daardoor achterwege. De vertelling komt in dienst te staan van de thematiek. Het pleidooi voor kunst en cultuur staat als een huis, maar wat meer emotionele dimensie had de film geen kwaad gedaan. Het slotakkoord, waarin alle personages, gebaseerd op de levens van historische artiesten als Edith Piaf, bij elkaar komen voor de vertolking van Ravels Bolero maakt echter alles goed.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 28 januari 1982
Bioscooprelease: 7 december 2017 (re-release in 2K)
DVD-release: 24 augustus 2018