Love It Was Not – Ahava Zot Lo Hayta (2020)

Regie: Maya Sarfaty | 83 minuten | documentaire, geschiedenis | Met: Helena Citron, Roza Citron, Frank Wunsch

In 1942 worden voor het eerst duizend vrouwen als gevangenen naar Auschwitz gestuurd om daar te assisteren bij de gaskamers, waar uiteindelijk meer dan een miljoen mensen vermoord zijn. Deze vrouwen worden opgedragen om door stapels koffers en kleding te gaan en deze te sorteren. Helena Citron is één van deze duizend vrouwen. De documentaire ‘Love It Was Not’ vertelt het verhaal van haar liefde met Franz Wunsch, een SS-officier. Het is een liefde die eigenlijk verboden is, maar wat vele levens heeft gered. Het is een liefde die eigenlijk misschien helemaal geen liefde is, maar het enige sprankje hoop waar je je als Auschwitz-gevangene aan vast kon houden.

De titel ‘Love It Was Not’ is afgeleid van het Duitse lied ‘Liebe war es nie’ van Blonde Natascha, uitgebracht in 1932. Door Helena’s vertolking van dit lied op een bonte avond in het kamp raakte Fritz stapelverliefd op haar. Maar het legt ook het vraagstuk van de documentaire neer: was hun liefde echte liefde? Om deze vraag te beantwoorden komen vele verschillende partijen aan het woord. Onder andere spreken de familie van Helena, medegevangenen van Auschwitz die in nauw contact met haar waren, maar ook familie van Fritz, en natuurlijk het oude koppel zelf. Door deze brede variatie aan sprekers, blijft de documentaire neutraal over de aard van de relatie. Wat duidelijk is voor de kijker: Helena en Fritz zijn hun eigen weg gegaan na de bevrijding van het kamp.

Na ruim tachtig jaar blijft de Tweede Wereldoorlog nog steeds een veelbesproken thema waarbij afgevraagd kan worden wat sommige verhalen nog toevoegen. Wat deze documentaire zo speciaal maakt is niet per se het verhaal, want dergelijke verhalen van verboden liefdes in WOII zijn immers al bekend, maar de unieke vertelwijze gerealiseerd in beeld. ‘Love It Was Not’ maakt gebruik van een schoenendoosvertelling waar oude foto’s zijn uitgeknipt en samengevoegd om zo een beeld te vormen van het leven in Auschwitz. Een treinreis door een besneeuwd woud heeft iets weg van de griezelige bosscène in de film ‘Sneeuwwitje’ (1937, William Cottrell, David Hand and Wilfred Jackson). Daardoor heeft de documentaire iets sprookjesachtigs en creëert het op deze manier een afstand van de gruwelen die in het kamp hebben afgespeeld. De focus wordt dan vooral gelegd op het liefdesverhaal.

‘Love It Was Not’ is vooral een esthetisch indrukwekkende productie. De verhaalvertelling is soms wat verwarrend omdat het niet altijd duidelijk is wie spreekt. De toevoeging van een naam in beeld zou dat misschien hebben verholpen. Maar de documentaire weet de aandacht vast te houden met een prettige afwisseling van collage, interviews en archiefmateriaal. Of het daadwerkelijk iets toevoegt aan de canon van de Tweede Wereldoorlog is de vraag, want daar blijft de documentaire te oppervlakkig voor. Maar het zet de kijker zeker aan het denken over bepaalde moralen in tijden van oorlog en daarna.

Sanne Brands

Waardering: 3

Bioscooprelease: 28 april 2022