Mahanagar – The Big City (1963)

Regie: Satyajit Ray | 136 minuten | drama | Acteurs: Anil Chatterjee, Madhavi Mukherjee, Jaya Bachchan, Haren Chatterjee, Sefalika Devi, Prasenjit Sarkar, Haradhan Bannerjee, Vicky Redwood, Bibhuti Banerjee, Manisha Chakraborty, Tapan Chatterjee, Arun Chowdhury, Pritish Dey, Shailen Ganguli, Shyamal Ghoshal, Anuradha Guha, Jyoti Kripalani, Samir Lahiri, Ashok Mitra, Tarak Mitra, Shailen Mukherjee, Shailesh Mukherjee, Shila Pal, Gitali Roy, Subrata Sensharma, Smita Sinha

Subrata en Arati zijn getrouwd. In het Kolkata van 1955 zijn de uitdagingen die een huwelijk, een huishouden en de zorg voor kinderen en hulpbehoevende ouders met zich meebrengen niet zo heel veel anders dan in de tegenwoordige tijd, zo blijkt. Met één verschil: Subrata is eenverdiener, al draait ‘Mahanagar’ (1963, internationale titel ‘The Big City’) van alleskunner Satyarit Ray (1921-1992) precies om het feit dat daar gedurende de film verandering in komt.

Het echtpaar (Anil Chatterjee en Madhavi Mukherjee) is niet arm, maar heeft – ook al iets wat van alle tijden is – toch moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Er staat bijvoorbeeld nog een vordering open van het schoolgeld van Subrata’s puberzus Bani (Jaya Bachchan). Als Arati vraagt of ze de bevriende Abani niet om geld kunnen vragen, antwoordt Subrata dat ook dat stel in een lastig parket zit: zélfs de vrouw van Abani werkt nu fulltime. Deze terloopse opmerking zet Arati aan het denken: waarom is het eigenlijk zo dat alleen mannen werken om geld te verdienen? Zij kan toch ook een baan zoeken? Het idee laat haar niet los en vastberaden als ze is, weet ze haar echtgenoot te overtuigen (al begint ze erover als ie slaapt, en wat iedereen die een relatie heeft, weet, is dat dat niet het beste moment is om levensveranderende beslissingen ter sprake te brengen bij je partner).

Aanvankelijk lijkt Subrata enthousiast. Hij speurt de krant af naar geschikte vacatures en helpt Arati met het opstellen van een sollicitatiebrief, die hij zelf tijdens zijn werk – hij is bankbediende – typt. Ze hoeft alleen nog maar haar handtekening te zetten. Een tekenende scène is wanneer Arati vraagt hoe hun achternaam eigenlijk gespeld wordt: met een Z of met een J? Maar verder gaat het de ‘smart and attractive young woman’ (zoals in de vacature staat) voor de wind: ze wordt uitgenodigd voor het gesprek, krijgt de baan en na wat zenuwen vooraf over haar kleding die niet bepaald modieus meer is, gaat ze aan de slag als deur-tot-deur-verkoopster van breimachines.

Hoewel ‘Mahanagar’ niet bijzonder veel verrassingen kent, blijft de kijker de volle speelduur geboeid. Het is niet verrassend dat Arati succesvol is in haar werk en dat ze door het verbreden van haar horizon verandert. De vriendschap met de Anglo-Indiase Edith (Vicky Redwood in haar enige rol) zorgt niet alleen voor zelfvertrouwen, maar wakkert ook haar gevoel voor rechtvaardigheid aan. Hoe sterker Arati echter in haar schoenen staat, des te groter wordt de weerstand van haar omgeving. Haar schoonvader – met wie ze een hele goede band had – praat sinds de start van haar carrière niet meer met haar en haar zoontje Pintu mist haar als ze er niet is (maar is natuurlijk wel blij als ze speelgoed voor hem meeneemt, waar nu geld voor is). Maar ook Subrata blijkt moeite te hebben met het succes van Arati, al hinkt hij op twee gedachten. Het is die menselijke kant van het verhaal waar Satyarit Ray zo goed in is te tonen. Met het vangen van hun subtiele blikken in prachtige camerashots, geeft hij zijn personages de ruimte hun gevoelens tentoon te spreiden. Madhavi Mukherjee als Arati is een force of nature, wát een prachtrol. Maar ook de andere acteurs maken zonder uitzondering indruk. Het is met elk van hen makkelijk te identificeren; zelfs voor de oudere generatie die star vasthoudt aan het idee dat vrouwen alleen verantwoordelijk zouden moeten zijn voor het huishouden, kun je begrip opbrengen: het is hen immers altijd zo bijgebracht.

‘Mahanagar’ is decennia later nog altijd relevant. De balans tussen werk en privé zoeken is voor veel vrouwen een opgave, extra moeilijk als er ook nog kinderen in het spel zijn. Het feit dat Arati om salarisverhoging durft te vragen is als een steuntje in de rug voor onderbetaalde werkneemsters (hoewel we natuurlijk liever zien dat vrouwen en mannen gelijkwaardig beloond worden voor hun werk). Ediths personage is ook nu nog herkenbaar voor velen: ben je geen local, dan moet je jezelf nog meer bewijzen. Hoe droevig dat dit na al die jaren onveranderd is. Maar bovenal is deze tijdloze klassieker een prachtig portret van een vrouw die zichzelf leert kennen door een stap te zetten die nu eigenlijk als heel normaal wordt gezien én van een echtpaar dat ondanks alle beren op de weg toch in elkaar blijft vertrouwen en van elkaar blijft houden.

Monica Meijer

Waardering: 4

Bioscooprelease: 28 november 2024 (Satyajit Ray – In Search of the Modern – Eye Film Instituut – 28 november – 25 december 2024)
VOD-release: 28 november 2024 (Eye Film Player)