Margaret Garner (2005)

Regie: Mustapha Hasnaoui | 52 minuten | muziek, documentaire, geschiedenis

Met de Emacipation Proclamation van president Abraham Lincoln, in september 1862, werd in de Verenigde Staten een belangrijke stap gezet naar de afschaffing van de slavernij. Het werd een van de belangrijkste doelen tijdens de Amerikaanse burgeroorlog (1861 – 1865) tussen het geïndustrialiseerde en progressieve noorden en het arme, conservatieve zuiden. In de noordelijke staten werd de afschaffing van de slavernij officieel pas op 1 januari 1863 van kracht, maar al sinds het begin van de negentiende eeuw werd het fenomeen slavernij door veel mensen in het noorden om religieuze redenen verworpen. In het zuiden werd dit heel anders ervaren; daar zag de blanke bevolking slaven als hun persoonlijk bezit. Ook in de honderd jaar na de afschaffing van de slavernij ging de Afro-Amerikaanse bevolking gebukt onder de gevolgen van de onmenselijke behandeling die hun ouders en voorouders ten deel viel. Een tijd van segregatie brak aan. Pas met de zwarte emancipatiebeweging die in de jaren zestig op gang kwam kregen zij dezelfde rechten als de blanke bevolking van de VS.

Nog altijd worden veel Afro-Amerikanen geïnspireerd door de tragische maar ook moedige verhalen van slaven die voor zichzelf opkwamen. Een van hen was Margaret Garner, wiens historie als basis diende voor de roman ‘Beloved’ van Nobelprijswinnares Toni Morrison. Garner was een slavin die te werk was gesteld op een plantage in Boone County, Kentucky. Al op jonge leeftijd trouwde ze Robert Garner, die slaaf was op een nabijgelegen boerderij. Samen kregen ze een zoon, Thomas. Maar Margaret kreeg nog drie kinderen – Samuel, Mary en Priscilla – die niet van Robert konden zijn omdat hij vaak voor lange tijd naar ver weg gelegen boerderijen werd gestuurd om te werken. Omdat de kinderen ook nog een erg lichte huid hadden, is de kans groot dat A.K. Gaines, haar eigenaar, de vader was. Op 28 januari 1856 vluchtten Margaret, Robert en andere slaven naar Cincinatti, Ohio. De Garners konden tijdelijk terecht bij een familielid, Kite, de anderen vluchtten via de befaamde Undergroud Railroad naar Canada. Ook de Garners waren dat van plan, ze zochten via Kite hulp bij abolitionist Levi Coffin. Maar nog voordat Kite weer bij hen terug was, werd het huis gebarricadeerd door slavenvangers en politieagenten…

Het was op dat moment dat Margaret Garner een bizarre, maar moedige daad verrichtte. Ze vermoordde haar twee jaar oude dochter Mary en wilde dat ook met de anderen doen. Ze doodde hen liever dan dat ze hen terugstuurde naar het onmenselijke leven als slaaf. Voordat ze de hand aan de anderen kinderen en zichzelf kon slaan werd ze overmeesterd en gevangen genomen. Wat volgde was een slopende rechtszaak, waarbij de vraag niet was of Margaret schuldig was, maar welke misdaad ze had begaan. Stond ze terecht voor moord of voor het vernietigen van bezit (haar kind werd door zuiderlingen gezien als het bezit van haar eigenaar)? In Ohio werd ze verdacht van moord, maar zou er rekening worden gehouden met de omstandigheden. De openbaar aanklager was van echter van mening dat de federale slavenwetten voorrang hadden en ze in Kentucky moest worden berecht. En dus werd Margaret gedwongen terug te keren naar een slavenstaat. Daar werd ze door Gaines steeds ergens anders naartoe werd gestuurd. Uiteindelijk zette hij haar op een boot richting Arkansas, waar ze geprobeerd heeft zichzelf te verdrinken. Uiteindelijk zou de van alle kanten opgejaagde Garner in 1858 als slavin van een rechter in Tennessee sterven aan tyfus.

Morrisons roman werd door componist Richard Danielpour in operavorm gegoten, de schrijfster verzorgde zelf de libretto. In de documentaire ‘Margaret Garner’ van de Franse cineast Mustapha Hasnaoui worden de voorbereidingen op de première van deze opera gevolgd. Aan de hand van interviews met de hoofdrolspelers en andere betrokkenen worden een link gelegd tussen de historie van Garner en de rassenkwesties die momenteel spelen in de VS. De documentaire heeft wat tijd nodig om op gang te komen. Pas na een half uur, wanneer Denyce Graves – die de rol van Garner speelt in de opera – de oude boerderij van Gaines bezoekt en op gepassioneerde wijze ten strijde trekt tegen een nazaat van de vroegere slavendrijver, komt de prent tot leven. Het tekent niet alleen de gedrevenheid van de operazangeres, maar het geeft ook aan hoe nauw ze zich bij Garner betrokken voelt. Het is een van de weinige momenten waarin er wat vuur loskomt, want verder is deze film wat vlak.

De muziek van Danielpour is prachtig en de (meeste) gesprekken geven het nodige inzicht in de mate waarop Afro-Amerikanen ook nu nog moeten vechten voor hun erkenning. Maar echt sprankelen doet deze documentaire niet. En dat is jammer, want de geschiedenis van Margaret Garner is er zeker boeiend genoeg voor.

Patricia Smagge