Marketa Lazarová (1967)

Regie: Frantisek Vlácil | 162 minuten | drama, geschiedenis, romantiek | Acteurs: Josef Kemr, Magda Vásáryová, Nada Hejna, Jaroslav Moucka, Frantisek Velecký, Karel Vasicek, Ivan Palúch, Martin Mrazek, Václav Sloup, Pavla Polaskova, Alena Pavlíková, Michai Kozuch, Zdenek Lipovcan, Harry Studt, Vlastimil Harapes, Zdenek Kutil, Frantisek Nechyba

Niet alleen de inwoners van Tsjechië zelf, maar ook het erkende filmtijdschrift Sight and Sound is van mening dat ‘Marketa Lazarová’ het beste is wat het land ooit op filmgebied heeft voortgebracht. Een ander vooraanstaand tijdschrift, Film Quarterly, gaat zelfs nog een stap verder door de film de beste historische film aller tijden te noemen. Het zijn gegronde kwalificaties. ‘Marketa Lazarová’ is inderdaad een uitmuntende film. Het verhaal is van een omvangrijke klasse, met een thematiek die nog niets aan kracht heeft ingeboet. Waar de film echter vooral in uitblinkt is de fenomenale cinematografie, die de beste stijltechnieken van vele jaren filmgeschiedenis de revue laat passeren.

Eerst dat verhaal. ‘Marketa Lazarová’, een adaptatie van de gelijknamige roman van Vladislav Vanĉura uit 1931, vertelt over twee roverfamilies ten tijde van een niet nader gedefinieerde periode in de Middeleeuwen. Het eerste huishouden, onder leiding van vader Kozlík, gijzelt na een mislukte overval de zoon van een Duitse graaf. Nadat de feodale koning de jacht op de rovers opent, kloppen de Kozlíks aan bij de andere familie van plunderaars, de Lazars. Wanneer de tegemoetkoming tevergeefs blijkt, ontvoert zoon Mikoláš de naamgever van de film, eveneens de dochter van Lazar. Met twee gegijzelden proberen de rovers uit de greep te blijven van de koning, terwijl de sneeuw met dikke vlokken over hen heen blijft vallen en de wolven dorstig op zoek naar bloed zijn.

De thema’s binnen ‘Marketa Lazarová’ zijn van een universele herkenbaarheid. Oorlog, liefde en een strijd der generaties. Daarnaast speelt de overgang van animistische heidendom naar katholicisme een belangrijke rol. De dwang waarmee het volk gedwongen wordt zich te onderwerpen aan een nieuw machtsinstrument spreekt nog steeds tot de verbeelding, zeker gezien het Tsjechisch bezettingsverleden. Veel dialoog is er niet nodig om die thema’s tot leven te brengen. Dat komt mede door de totale toewijding die cast en crew aan de dag hebben gelegd. Niet alleen moesten kostuums, props en de set zo authentiek mogelijk zijn, ook werden alle betrokkenen twee jaar afgezonderd om de zware omstandigheden van de Middeleeuwen zo goed mogelijk na te bootsen. De psychologische noodlottigheid, die doet denken aan het werk van Tolstoj, is indringend.

Dat komt mede door de manier waarop alles in beeld is gebracht. Het veelvoud aan verschillende stijlen en technieken maakt ‘Marketa Lazarová’ niet altijd even consistent, maar een kniesoor die daar op let. Eerder is het een schoolvoorbeeld van wat film in zijn totaliteit behoort te zijn: een  visueel prikkelende hersenschim. De surrealistische hallucinatiescène springt dan meteen in het oog. Maar ook de rest van de zwart-witfilm propageert de illusie op perfecte wijze. Door de verdere beeldvoering lijkt het alsof de film een passende representatie is van de werkelijkheid. Die werkelijkheid is nooit ver weg, maar is uiteindelijk niet meer dan een optelsom van verschillende cameratechnieken, montagetrucs en verhaalpatronen.

De camera predikt daarbij veel beweging. Als gevolg van de krachtige dollyshots heerst er weinig rust. Dat werkt door in de montage, framing en diepte-enscenering. Dat gaat van extreme close-ups naar overzichtelijke long shots, en weer terug. De montage werkt bovendien op een metaforisch niveau, door beelden van de personages te snijden met shots van roofdieren. De Russische montagecinema is daardoor nooit ver weg. Ook wordt er een boeiend spel met de chronologie gespeeld. De kerkelijke muziek, met bijpassend koorgezang, maakt de symboliek van de film af. Regisseur František Vláčil geeft een doelmatig lesje filmstijl. Want juist uit het gegeven dat de toeschouwer de speelwereld voor waar kan aannemen, blijkt die effectieve volkomenheid van ‘Marketa Lazarová’.

Wouter Los

Waardering: 5

Bioscooprelease: 9 juli 2015