Martin Luther King vs. The FBI – MLK/FBI (2020)

Recensie Martin Luther King vs. the FBI CinemagazineRegie: Sam Pollard | 106 minuten | documentaire | Met: Martin Luther King, J. Edgar Hoover, David Garrow, Clarence B. Jones, Charles Knox, Donna Murch, Marc Perrusquia, Andrew Young, James Comey

Wie vandaag de dag een publiek figuur is – of dat nu politici zijn, royals, artiesten, filmhelden, sporticonen of mensen waarvan niemand eigenlijk precies weet waarom – weet dat zijn of haar privéleven onder een vergrootglas ligt. Dankzij sociale media kunnen zij deels zelf hun publieke imago beïnvloeden. Maar zelfs bekende mensen met het meest smetteloze imago, van die types ideale schoonzoon of ‘girl next door’, zullen minder fraaie kanten hebben die ze zorgvuldig uit de schijnwerpers willen houden. Het schandaal rond ‘The Voice of Holland’ is daar een recent voorbeeld van. Ook de invloedrijke Amerikaanse mensenrechtenactivist Martin Luther King Jr. had een schaduwkant. King, een dominee nota bene, was getrouwd maar hield er talloze affaires op na. De man die door velen als een absolute held wordt gezien, was ook maar een mens. In de fascinerende documentaire ‘Martin Luther King vs. The FBI’ (2020) van regisseur Sam Pollard wordt uit de doeken gedaan hoe de Federal Bureau of Investigation (FBI) onder leiding van J. Edgar Hoover Kings stelselmatige ontrouw gebruikte om hem onder druk te zetten. De belangrijke vraag die daarbij opborrelt – in hoeverre beïnvloedt die schaduwzijde die King als privépersoon had zijn grootsheid als politiek leider en mensenrechtenactivist? – wordt helaas niet beantwoord, maar het inkijkje dat we krijgen in de werkwijze van de FBI en het effect dat die lastercampagne had op King zijn uitermate boeiend om naar te kijken.

Martin Luther King Jr., een dominee uit Atlanta, werd in 1955 in één klap de leider in de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging na de Montgomery Bus-Boycot naar aanleiding van de arrestatie van Rosa Parks. In de jaren erna ontpopte hij zich tot een waar boegbeeld van het vreedzame protest. Ten tijde van de March on Washington in augustus 1963, waar hij zijn befaamde ‘I have a dream’-speech hield en waar zo’n 200.000 tot 300.000 mensen op afkwamen, zag het witte establishment King als een groot gevaar. Twee dagen na de manifestatie schreef William C. Sullivan, kopstuk van de FBI: ‘We moeten hem nu bestempelen als de gevaarlijkste ‘neger’ in de toekomst van deze natie’. De FBI richtte zijn vizier in eerste instantie op Kings nauwe band met Stanley Levison, een witte Joodse advocaat die in het verleden gelinkt werd aan communistische groeperingen en een van Kings vaste adviseurs was. Voor de FBI was de connectie tussen Levison en King een teken dat het ‘rode gevaar’ diep geworteld was in de burgerrechtenbeweging. In een tv-interview met Dan Rather zien we MLK die beschuldiging op messcherpe wijze pareren als hij stelt dat het ‘een van de wonderen van de twintigste eeuw is dat zo weinig Afro-Amerikanen zich inlaten met het communisme, gezien hun jarenlange situatie van wanhoop en onderdrukking’. President John F. Kennedy moest er zelf aan te pas komen om King in te fluisteren afstand te nemen van Levison. MLK trok zich daar echter niks van aan en loog erover naar de Kennedy’s. De goede band die King met hen had raakte daardoor beschadigd en het was Robert Kennedy die de FBI in 1963 toestemming gaf King af te luisteren.

Per toeval ontdekte de FBI bij dat afluisteren dat MLK het niet zo nauw nam met de huwelijkse trouw. Omdat het spoor van de communistische betrekkingen doodliep, besloten Hoover en de zijnen de focus te verschuiven naar Kings buitenechtelijke affaires. Door deze geheime kant van King bloot te leggen, hoopten ze hem te kunnen verzwakken, vernederen en uiteindelijk doen breken. Hotelkamers werden voorzien van afluisterapparatuur en er werden informanten zoals de beroemde activistische fotograaf Ernest C. Withers en Jim Harrison, die op het kantoor van Kings Southern Christian Leadership Conference in Atlanta werkte, ingezet. Dan wordt het spel pas echt vuil: de FBI besluit opnamen uit een van die hotelkamers op te sturen naar Kings echtgenote Coretta, begeleid van een briefje dat impliceert dat MLK zich maar beter van kant kan maken om te voorkomen dat zijn ontrouw uitkomt. Het merkwaardige is dat deze hele operatie nooit de pers bereikt. King probeert in een persoonlijk gesprek met Hoover de meubelen te redden, maar blijft dagelijks met de angst leven om ontmaskerd te worden (iets wat Pollard feilloos weet te vatten in de archiefbeelden die hij gebruikt om zijn verhaal te ondersteunen). Maar hij blijft altijd strijdbaar. Sterker nog, hij verbreekt zijn afspraak met president Lyndon B. Johnson om zich niet uit te laten over de zinloosheid van de Vietnamoorlog, waardoor op een gegeven moment zelfs de meest liberale pers de aanval op hem inzette.

Pollard maakt behendig gebruik van archiefbeelden, waaronder hij getuigenissen heeft gezet van historici, journalisten en ooggetuigen die de gebeurtenissen duiden. Waar die angst voor de zwarte man, die zijn seksualiteit niet in bedwang kan houden vandaan komt bijvoorbeeld, en hoe de ontrouw van King precies in dat profiel past. De precieze inhoud van de tapes, die bewaard zijn gebleven, wordt pas in 2027 vrijgegeven. Als kijker kun niet ontkennen dat je benieuwd bent naar wat er allemaal gezegd wordt (want het is alleen audio) en of je daar iets uit kunt afleiden. Historica Beverly Gage onderstreept dat ook, dat het heel menselijk is om de bevestiging te krijgen dat iemand die min of meer heilig verklaard is, ook zijn schaduwkanten heeft. Heeft dat gevolgen voor de manier waarop we King zien, als politiek leider en als mens? Die vraag wordt pas helemaal aan het eind, als de stemmen die we door de film heen hoorden eindelijk een gezicht krijgen, behandeld. Maar een bevredigend antwoord krijgen we niet. Dat is een gemiste kans, want dat had deze film nou net dat extra inzicht gegeven waar we naar op zoek zijn. Wie goed ingelezen is in het onderwerp, krijgt namelijk niet veel nieuws voorgeschoteld in ‘Martin Luther King vs. the FBI’. Of het moet dat inkijkje zijn naar hoe de FBI te werk ging en vooral waarom ze dat deden en welk effect hun heksenjacht had op hun doelwit. Want het is die blik in de ogen van King, die elke dag vreest voor zijn leven door toedoen van de FBI, die op ons netvlies blijft staan. Het is een wonder dat hij daar niet aan onderdoor ging. In dat licht gezien is het geen verrassing dat de moord op King nog altijd voer is voor complotdenkers en dat de gebeurtenissen in het kader van BlackLivesMatter bijna 55 jaar na dato urgenter lijken dan ooit.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 7 oktober 2021
DVD-release: 16 februari 2022