Mat – The Mother (1989)

Regie: Gleb Panfilov | 193 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Inna Churikova, Viktor Rakov, Liubomiras Lauciavicius, Aleksandr Shishonok, Dmitriy Pevtsov, Aleksandr Karin, Ivan Kabardin, Vladimir Prozorov, Vladimir Fateyev, Olga Shukshina, Antonella Interlenghi, Andrei Rostotsky, Vyacheslav Bogachyov, Innokenti Smoktunovsky, Andrey Myagkov

‘Mat’ (‘The Mother’) is een vrije verfilming naar de roman van Maxim Gorki. Regisseur Gleb Panfilov (‘Valentina’) is naast scheikundige een internationaal gerespecteerde filmregisseur en houdt zich ook nog eens bezig met theaterdirectie, een veelpoot dus. Zijn oeuvre bestaat vooral uit historische films met zijn vrouw, Inna Churikova, veelvuldig in de hoofdrol. Opvallend maar niet uniek, ook de Japanse regisseur Yoshida Kiju kiest vaak voor zijn vrouw Mariko Okada en ook Tim Burton en Helena Bonham Carter lijken een onlosmakelijk koppel.

Pavel Vlasov komt uit een typisch Russisch arbeidersgezin, elke morgen staat hij vroeg op om een lange dag in de staalfabriek te maken, zoals alle mannen uit zijn stad. Zijn vader werkt er ook, en zoals zovelen probeert hij het zware leven wat te verlichten door het drinken van wodka, hierdoor is hij continu dronken en behandelt zijn vrouw als uitschot. Na de dood van zijn vader, lijkt Pavel dezelfde weg als zijn vader op te gaan. Pavel verliest tegelijkertijd alle hoop op een goed leven, tot moedeloosheid van zijn moeder. Om ook maar enigszins aan de eentonigheid te ontsnappen schreeuwt Pavel op een dag ‘Weg met de tsaar’, waarna hij door de lokale politie het ziekenhuis in wordt geschopt. Vanaf dan begint hij verboden socialistische boeken te lezen en sluit zich aan bij de socialisten.

Hoewel het verhaal voornamelijk over Pavel gaat, staat in feite zijn moeder centraal. De moeder, steunpilaar van vele gezinnen, snapt de ideologie van haar zoon misschien niet altijd even goed maar vertrouwt er blindelings op dat hij het juiste doet en is zelfs bereid tot overtreding van de wet als ze daarmee haar zoon kan helpen. Deze rol wordt prachtig neergezet door Inna Churikova, die vooral werkt met een veelzijdigheid aan gezichtsuitdrukkingen. Dat Panfilov ook in het theater werkt heeft duidelijk zijn sporen achtergelaten, het acteerwerk in een aantal scènes doet namelijk erg theatraal aan. Dit is geen minpunt, het is gewoon een onderdeel van dit type Russische film.

Zoals we gewend zijn van de grote Russische schrijvers kabbelt het verhaal langzaam voort met vooral veel aandacht voor de ontwikkeling van karakters. Politieke belangen, de geheime politie, de verandering van ideologie en het opkomen van de arbeiders kan niet anders leiden dan tot een licht ontvlambare situatie. Alles gaat richting een dramatische climax, waarvan je al lang weet dat die er aan zit komen maar vooral de weg erheen is zeer interessant.

Tijdens de laatste dagen onder het bewind van de tsaar groeit langzaam de socialistische ideologie. Langzaam maar zeker ontstaat ontevredenheid over de arbeiderssituatie, de zware werkdagen van 10 of 12 uur, geen enkel vooruitzicht op een betere toekomst voor zichzelf of hun kinderen. In scherp contrast hiermee staat het leven van tsaar Nicolaas II, dat in een soort van intermezzo wordt getoond. Badend in weelde, met de immense kamers van zijn paleis en zijn kinderen rennend door de gigantische hoftuin snapt hij niet waarom de arbeiders hem weg willen. De tsaar ziet het als een probleem tussen arbeider en fabrieksdirectie, daar heeft hij zelf niets mee te maken. Deze totale onwetendheid over de situatie van zijn land illustreert op een prachtige manier de komende ondergang van het tsarendom, wanneer men zijn ogen niet wil openen voor de waarheid is het einde niet ver weg.

‘Mat’ is een sterk politiek epos over zowel persoonlijke ontwikkeling als een land dat richting een sociale revolutie koerst. Naast het historische aspect is het vooral een voorbeeld van moederliefde zonder grenzen, de iets te lange speelduur is de film dan ook vergeven.

Meinte van Egmond

Waardering: 4

Bioscooprelease: 7 januari 1993