Menashe (2017)

Regie: Joshua Z Weinstein | 82 minuten | drama | Acteurs: Menashe Lustig, Yoel Falkowitz, Hershy Fishman, Ruben Niborski, Meyer Schwartz, Ariel Vaysman, Yoel Weisshaus

De uit een liberaal-joods milieu afkomstige documentairemaker Joshua Z. Weinstein kwam als jongen al op bezoek bij zijn grootouders in Brooklyn, waar hij af en toe een glimp opving van de strenge chassidisch-joodse gemeenschap. Vele jaren later zou hij daar, in het Brooklynse Borough Park, zijn eerste speelfilm laten situeren. In ‘Menashe’ vertelt Weinstein in documentaire stijl het innemende verhaal van een weduwnaar in een gesloten gemeenschap, die de eindjes aan elkaar moet knopen terwijl hij trouw aan zichzelf probeert te blijven.

Nadat de vrouw van hoofdpersoon Menashe bijna een jaar geleden overleed, is hij nog altijd hard bezig zijn zelfstandige leven op de rails te krijgen en zo goed mogelijk voor zijn zoontje Rieven te zorgen. In de chassidische gemeenschap is dat echter niet eenvoudig. Niet alleen heeft hij weinig kaas gegeten van hoe je een huishouden runt; ook is het volgens de orthodoxe regels verboden om als alleenstaande man een kind op te voeden – zo geven Menashes zwager en de rabbijn hem wel te verstaan. Rievens school kan hem bovendien wegsturen zolang hij in een moederloos huis woont. De rabbijn stelt Menashe voor de keuze: hij trouwt opnieuw, of Rieven moet bij zijn oom en tante wonen.

Weinstein liet zich voor de film inspireren door de 39-jarige Menashe Lustig, die het gelijknamige personage speelt. Lustig, een internetkomiek met bescheiden bekendheid en medewerker van een buurtsupermarkt in Borough Park, maakte zelf mee dat na het plotselinge overlijden van zijn vrouw zijn zoon in een pleeggezin werd geplaatst. De Thora stelt immers dat ‘het voor een man niet goed is om alleen te wonen’. Lustig, geen professioneel acteur, is een natuurtalent. Ook de overige – vrijwel compleet Jiddisch-sprekende – cast bestaat volledig uit niet-professionele acteurs.

Mede door hun ongekunstelde manier van spelen weten de personages emotionele en geestige momenten makkelijk af te wisselen; zelf samen te laten vallen. Vooral Lustig en de ontwapenende Ruben Niborski, die Rieven speelt, weten vanaf moment één het hart van de kijker te veroveren. Toch wordt Menashe niet helemaal gespaard: zijn beperkte zelfredzaamheid wordt streng onder de loep genomen. Kan hij echt niet beter dan taart en cola als ontbijt voorschotelen? Die onbeholpenheid wordt scherp verwoord door een weduwe met wie Menashe een afspraakje heeft – via de joodse matchmaker geregeld. Zij verzucht hoe weinig chassidische mannen zelf kunnen: eerst worden ze vertroeteld door hun moeder en daarna verzorgd door hun vrouw. Menashe wimpelt zijn date beleefd af; haast om te hertrouwen heeft hij niet.

Hier zien we hoe de zachtaardige Menashe trouw aan zichzelf probeert te blijven zonder bewust het conflict te zoeken. Daarmee biedt regisseur Weinstein de kijker óók die optie. Je hoeft andere waarden niet met gestrekt been te benaderen, je hoeft niet koste wat kost het eigen gelijk te behalen. Maar je mag wel autonomie nastreven.

Die boodschap komt extra geloofwaardig over doordat de situatie niet zwart-wit wordt gesteld: de striktheid van de gemeenschapsregels omtrent emotionele aangelegenheden als trouwen en scheiden wordt kritisch belicht, maar Weinsteins oordeel is overwegend mild. Discussie over het al dan niet verkopen van ongewassen sla (er kunnen wormen in zitten, ergo: niet koosjer!) en onpraktische verplichtingen zoals slapen met de talliet (gebedskleed) aan of keppeltje op, zorgen voor verbazing maar laten ook zien hoe het nog altijd mensen zijn die de regels uitvoeren. Mensen die er hier overwegend het beste van proberen te maken.

Menashe is een schlimazel, een kluns, maar heeft een goed hart. De band tussen vader en zoon wordt ook door niemand ontkend. De rabbijn moet zich aan de voorschriften houden, maar ook hij veroordeelt Menashe niet. Hij eet zelfs met gespeelde smaak van een keiharde, verbrande kugel die Menashe heeft gemaakt. Zelfs zwager Eizik is ondanks zijn weinig toegeeflijke karakter geen echte boeman. Zo weet Weinstein een universeel verhaal te vertellen en tegelijkertijd een inkijkje te bieden in een heel particuliere wereld. Een heel bijzondere combinatie.

Ruby Sanders

Waardering: 4

Bioscooprelease: 16 augustus 2018 (in het kader van Previously Unreleased)