Menschen am Sonntag (1930)

Regie: Robert Siodmak, Edgar G. Ulmer, Rochus Gliese, Curt Siodmak, Fred Zinnemann | 73 minuten | komedie, drama | Acteurs: Erwin Splettstößer, Brigitte Borchert, Wolfgang von Waltershausen, Christl Ehlers, Annie Schreyer, Kurt Gerron, Valeska Gert, Heinrich Gretler, Ernö Verebes

‘Beschuldigd’, ‘Achter gesloten deuren’ en ‘Dokters’; de voorbeelden van het zogenaamde ‘scripted reality’ televisie zijn legio. De kijker wordt door dit soort programma’s in feite om de tuin geleid. Ze denken te kijken naar waargebeurde situaties, maar in werkelijkheid zijn er acteurs aan het werk met een van tevoren uitgeschreven scenario. Dit lijkt iets van de laatste paar decennia, maar het fenomeen is bijna zo oud als de film zelf. Eind jaren twintig, begin jaren dertig kende de Duitse hoofdstad Berlijn een bruisende filmscene, waar fictieklassiekers zoals die van Fritz Lang (‘Metropolis’, 1927 en ‘M’, 1931) en Josef von Sternberg (‘Der Blaue Engel’, 1930) als paddenstoelen de grond uit schoten, maar waar ook volop pionierswerk werd verricht op het gebied van het filmen van documentaires. Walter Ruttmann maakte in 1927 ‘Berlin: Die Sinfonie der Grossstadt’, waarin hij met zijn camera het dynamische leven in de Duitse hoofdstad vastlegde (let wel: zo’n zes jaar voordat het nationaal-socialisme daadwerkelijk zijn stempel op het leven van alledag begon te drukken). Drie jaar na Ruttmann sloeg een aantal getalenteerde filmmakers de handen ineen om ‘Menschen am Sonntag’ (1930) te draaien, waarbij het lijkt alsof we een aantal gewone mensen volgen die een gezellige zondagmiddag met elkaar beleven. In werkelijk was er gewoon een (niet al te strak) scenario, geschreven door niemand minder dan Billy Wilder. Scripted reality nog voor het überhaupt uitgevonden was dus.

Zodra Hitler aan de macht kwam, vertrok de Joodse Wilder richting Hollywood, om daar een fantastische oeuvre op te bouwen. Ook de heren met wie hij ‘Menschen am Sonntag’ maakte, zouden carrière maken in de VS: regisseurs zijn Robert Siodmak (‘The Killers’, 1946) en Edgar G. Ulmer (‘Detour’, 1945), de cinematografie werd gedaan door Fred Zinnemann (‘From Here to Eternity’, 1953) en Eugen Schüfftan (‘The Hustler’, 1961) en het verhaal was bedacht door Curt Siodmak (‘The Wolf Man’, 1941). De film ‘zonder acteurs’, zoals vooraf wordt aangekondigd, werd gedraaid gedurende een aantal opeenvolgende zondagen in 1929. De acteurs spelen in feite zichzelf en maakten deel uit van een collectief dat gerekend werd tot de stroming van de ‘Neue Sachlichkeit’. Zo produceerden de film zelf, met minimale middelen. Twee mannen – taxichauffeur Edwin en wijnverkoper Wolfgang – ontmoeten twee vrouwen – Wolfgangs kersverse vriendin Christl en haar beste vriendin Brigitte – bij een strandje aan het Berlijnse Nikolasmeer. Ze flirten wat met elkaar. Veel meer is het niet. Desondanks maakten Wilder, Siodmak en co er een tijdloze compositie van die (jonge) mensen vandaag de dag nog steeds zullen herkennen. Je beleeft een ontspannen middag met mensen die je amper kent, er borrelen verwachtingen op – bloeit hier iets moois op? – maar het is maar de vraag of die verwachtingen allemaal uitkomen.

Zeker gezien de eenvoudige middelen waarmee ‘Menschen am Sonntag’ gemaakt werd, is dit een hoogstaande en baanbrekende productie. De camera registreert een zwoele en broeierige zondagmiddag in het Berlijn van tussen de twee wereldoorlogen in, waar kennelijk een vrije moraal heerste. ‘Menschen am Sonntag’ is stilistisch gezien een voorloper van het neorealisme dat in de jaren veertig en vijftig in Italië hoogtij vierde. Met mannen als Zinnemann en Schüfftan achter de camera is het niet verwonderlijk dat we getrakteerd worden op prachtige beelden van het Berlijn van de jaren twintig, die samen met een bij vlagen dromerige soundtrack de sfeer bepalen. ‘Menschen am Sonntag’ is in meerdere opzichten een belangrijke film. Niet alleen is het (een van) de eerste film(s) waarin een bataljon Duitse en Oostenrijkse filmmakers voor het eerst van zich doet spreken, voordat ze vanwege veranderingen in het politieke klimaat naar de VS verkasten, waar ze hun naam definitief zouden vestigen. Maar deze film is ook belangrijk geweest in de ontwikkeling van de (neo)realistische filmstromingen. Voor een film zonder een echt verhaal, zonder geluid of dialogen en zonder professionele acteurs weet ‘Menschen am Sonntag’ bovendien verrassend goed te boeien.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5