Metamorfose (2023)

Regie: Pim Zwier | 98 minuten | documentaire, biografie | Acteurs: Carly Wijs, Pierre Bokma, Sieger Sloot, Tsead Bruinja, Jonathan Huisman, Sander Saers

‘Metamorfose’ is een bijzonder portret van de even gedreven als begaafde natuurschilder en -onderzoeker Maria Sibylla Merian (1647-1717). Een bijzondere vrouw die tegen de tijdsgeest inroeide en haar eigen weg ging. Als kind schilderde ze al bloemen en insecten, om met hulp van haar stiefvader gaandeweg uit te groeien tot een pionier op het gebied van vlinder- en insectenstudie die meer zag dan menig ander. En dat in een tijd waarin de biologie nog grotendeels een mannenbolwerk was. Als begiftigde kunstenares met een messcherp oog voor detail legde Merian in aquarellen en kopergravures op waarheidsgetrouwe wijze vast hoe diverse soorten rupsen zich ontwikkelen tot prachtige vlinders (die ze liefkozend ‘zomervogels’ noemt). Ze tekende de dieren in hun natuurlijke omgeving en op hun waardplanten.

De film opent met een fraai, lang uitgesponnen en rustgevend fragment dat laat zien hoe een rups uitgroeit tot een volgroeide dagpauwoog, een van de mooiste en bekendste vlinders uit onze contreien. De rups eet eerst gulzig zijn buikje rond tot de verzadiging intreedt (het is geen rupsje-nooit-genoeg), om vervolgens zijn cocon te fabriceren en in het omhulsel te kruipen. Als de vlinder tevoorschijn komt, zijn de tere vleugels aanvankelijk nog vochtig en deels verfrommeld. De fraaie openingsakte is een voorbode van nog veel meer mooie rupsen, vlinders en metamorfoses die gaandeweg de film langskomen.

‘Metamorfose’ heeft een bijzonder originele artistieke insteek. Het is een eigenzinnige, goed uitgebalanceerde kruisbestuiving tussen natuurfilm, historische docufictie en kunstproject die naast beelden van echte rupsen ook een voorname plek inruilt voor de tekeningen en gravures van Merian. Daarnaast spreken in historisch accurate klederdracht gestoken tijdgenoten in korte scènes over de vrouw en haar werk. Deze intermezzo’s geven je soms het gevoel dat je in een tijdmachine zit en naar een in de zeventiende of achttiende eeuw opgenomen documentaire kijkt. Het statig klinkende, vroegmoderne Nederlands (‘padden en kikvorsen’, ‘deze gediertes’) en de muziek van het orkest Holland Baroque zorgen voor een extra toefje geschiedkundige authenticiteit. Een onorthodoxe keuze die wonderwel goed uitpakt, is het vervangen van fysieke locaties door het gebruik van sfeerrijke prenten en schilderijen die als geografisch decor dienen waar de acteurs in rondlopen.

Hoewel het levensverhaal van Merian soms wat fragmentarisch neergezet wordt en de gekozen vertelvorm je iets minder laat meeleven met de personages dan een traditionele speelfilm, is ‘Metamorfose’ een stilistisch juweeltje. Daarnaast is het een krachtig pleidooi voor contemplatie, verwondering, verdieping en artistieke en intellectuele onafhankelijkheid, deugden die steeds vaker het onderspit delven in de vluchtige en sensationalistische wereld van nu.

Frank Heinen

Waardering: 4

Speciale vertoning: IDFA 2023
Bioscooprelease: 20 maart 2025