Metropolis (1927)
Regie: Fritz Lang | 118 minuten | actie, drama, thriller, science fiction | Acteurs: Alfred Abel, Gustav Fröhlich, Rudolf Klein-Rogge, Fritz Rasp, Theodor Loos, Erwin Biswanger, Heinrich George, Brigitte Helm, Fritz Alberti, Grete Berger, Olly Boeheim, Max Dietze, Ellen Frey, Beatrice Garga, Heinrich Gotho, Dolly Grey, Anny Hintze, Georg John, Walter Kuehle, Margarete Lanner, Rose Lichtenstein, Hanns Leo Reich, Arthur Reinhardt, Curt Siodmak, Henrietta Siodmak, Olaf Storm, Erwin Vater, Rolf von Goth, Helen von Münchofen, Helene Weigel, Hilde Woitscheff
Maar weinig films zijn zo bepalend geweest voor het beeld van de sciencefictionfilm in de twintigste eeuw als Fritz Langs zwijgende meesterwerk ‘Metropolis’ uit 1927. De kostbare film duurde aanvankelijk ruim tweehonderd minuten, maar kort na de première werd deze versie uit de roulatie genomen en tegen de zin van de regisseur in opnieuw gemonteerd. Deze vereenvoudigde versie bleef jarenlang het bekendst; de scènes die rigoureus uit de film waren geknipt werden als verloren beschouwd. Pas na de eeuwwisseling bracht een gedeeltelijke restauratie – met een aantal teruggevonden scènes en verbindende titelkaarten die de ontbrekende scènes moesten vervangen – de film weer dichter bij het origineel. In deze versie zijn niet alleen vele scènes toegevoegd die lang niet te zien waren geweest, maar is ook de juiste volgorde in ere hersteld, met de juiste tussentitels. De herstelde versie – die desondanks nog altijd verre van compleet is – zorgt in ieder geval voor een beter begrip van het verhaal en de bedoelingen van de regisseur.
De intrige van ‘Metropolis’ heeft de eenvoud van een sprookje en speelt zich af rond het jaar 2000, in die tijd dus de verre toekomst. De stad Metropolis is opgedeeld in een kleine groep denkers en een grote massa arbeiders. Dit systeem komt uit de koker van Joh. Fredersen (Alfred Abel), de heerser van Metropolis. De arbeiders komen de laatste tijd steeds vaker in opstand, dankzij hun leider, de pacifiste Maria (Brigitte Helm). Freder Fredersen (Gustav Frölich), de verwende zoon van Joh., ontmoet Maria wanneer ze een groep kinderen meeneemt naar de bovenwereld om hen te confronteren met het klassenverschil. Hij raakt hevig in de ban van haar en volgt haar naar de onderwereld, waar hij voor het eerst ziet onder wat voor omstandigheden men daar leeft en werkt. Hij besluit actie te ondernemen. Zijn vader ziet dit met lede ogen aan en besluit zijn gestoorde geleerde Rotwang (Rudolf Klein-Rogge) in te schakelen. Ze besluiten om Maria te laten vervangen door een robot die sprekend op haar lijkt. Die kunnen ze inzetten om de arbeiders tot bedaren te brengen. Het is het begin van een grote chaos in de stad…
‘Metropolis’ wordt met name herinnerd vanwege zijn verbluffende visuele stijl. Naar verluidt was Lang voordat hij zijn film maakte in New York geweest, waar hij zich door de imposante hoogbouw en industrialisatie liet inspireren voor zijn kille toekomstwereld. Aan het begin en aan het eind van de film toont Lang zijn kijkers het motto van de film: ‘Het brein en de handen kunnen elkaar nooit begrijpen indien het hart niet als bemiddelaar optreedt’. Een motto dat mensen als Hitler en Göbbels (beide groot fan van ‘Metropolis’) in hun voordeel uitlegden toen ze zes jaar later aan de macht kwamen. Lang zelf had echter heel andere opvattingen en predikte een beleid van samenwerking tussen klassen. Nadat de film voor een groot deel hersteld was bleek dat de spectaculaire wereld van ‘Metropolis’ niet zozeer als profetisch maar als mythisch moet worden opgevat. Doordat aspecten uit de jaren twintig zijn vermengd met bijbelse en middeleeuwse elementen, oogt de film erg bizar. Het meest in het oog springende voorbeeld is de futuristische robot die uiteindelijk op de brandstapel belandt. Frölichs vertolking van de held Freder is nog steeds veel te dik aangezet, maar Klein-Rogge, Abel en met name Helm in haar dubbelrol als verlosser en metalen femme fatale leveren verbazend goed acteerwerk. De prachtige originele muziek draagt bovendien bij aan de sfeer.
Het ambitieuze ‘Metropolis’ is duidelijk een product van zijn tijd. Aan de andere kant kun je zeggen dat Lang met zijn reusachtige sets, duizenden rekwisieten, voor die tijd zeer verfijnde special effects (de scène waarin de robot tot leven wordt gewekt is legendarisch en werd later nog vaak herhaald) en zijn baanbrekende fantasiescènes zijn tijd juist ver vooruit was. Het verhaal zelf, over onderdrukking, revolutie en verzoening, is in feite vrij simplistisch maar soms – met name in de tweede helft van de film – is de logica ver te zoeken, wat wellicht komt doordat veel verbindende scènes verloren zijn gegaan. Maar de imponerende visuele stijl die Lang hanteert, en die de inspiratiebron was voor vele (science fiction-) films die zouden volgen, is wat deze film tot een regelrechte klassieker maakt.
Patricia Smagge
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 23 mei 1985