Michiel de Ruyter (2015)

Regie: Roel Reiné | 151 minuten | actie, biografie, geschiedenis | Acteurs: Frank Lammers, Sanne Langelaar, Charles Dance, Lukas Dijkema, Barry Atsma, Lieke van Lexmond, Hajo Bruins, Egbert Jan Weeber, Aurélie Meriel, Derek de Lint, Filip Peeters, Tygo Gernandt, Nils Verkooijen, Will Bowden, Gene Bervoets, Pip Pellens, Victor Löw, Roeland Fernhout, Jada Borsato

Op de canon van grootste Nederlander neemt Michiel de Ruyter een zevende plaats in. Na iconen als Willem van Oranje, Anne Frank en Rembrandt van Rijn is dus ook de Ruyter een voornaam figuur uit onze nationale geschiedenis. Dat rechtvaardigt een verfilming van zijn leven. De vraag rijst echter of Nederland een productie van deze omvang wel aan kan. Ons land kent, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Engeland, geen grote traditie van historische verfilmingen. Zo bleven eerder verschenen films als ‘Nova Zembla’ en ‘Kenau’ steken in een typische klungeligheid. Maar er kan niet ontkend worden dat de zaken in ‘Michiel de Ruyter’ groot zijn aangepakt.

‘Michiel de Ruyter’ duikt met de eerste van zes zeeslagen meteen de actie in. De laatste jaren is de filmliefhebber enorm verwend met een groot aantal veldslagen op het witte doek. Maar een zeeslag van deze omvang is nog niet eerder vertoond. Aanvankelijk is het echter chaos troef. Dit soort groteske confrontaties zijn mooi, maar vaak ook enorm wisselvallig. De strijd in ‘Michiel de Ruyter’ kan zich in die eerste scènes niet onttrekken aan deze negatieve tendens. Met een snelle montage en veel geluidseffecten wordt de onpersoonlijke wanorde gemaskeerd. De kanonschoten resulteren vooral in amateuristisch aandoende rondvliegende houtsplinters. Ondertussen vallen er veel theatrale, schreeuwende doden. In slow motion natuurlijk. Het kan niet voorkomen dat de opening uiterst zwak is.

Dat komt niet alleen door die eerste, onoverzichtelijke slag. Op de eerste plek zijn het de kleuterklasdialogen die storen. Conversaties zijn statisch en kinderlijk. Het acteerwerk is niet zozeer slecht, maar met deze dooddoeners als dialogen klinkt alles wat er uit de monden van de acteurs komt evenwel totaal belachelijk. Bovendien is de figuratie wel heel zwak. Ook als figurant maak je deel uit van een film. Enige acteerkunde is dan wel gewenst.

Het acteerensemble werkt aanvankelijk ook niet mee. ‘Michiel de Ruyter’ trekt een herkenbaar blik Bekende Nederlanders open. Ha, daar is Barry Atsma weer, de acteur die een patent heeft op dit type verfilmingen,al kost het hem nu duidelijk moeite om de dialogen naar zijn hand te zetten. Oudgedienden als Derek de Lint, Hayo Bruins en Rutger Hauer hebben daar gelukkig minder moeite mee, al blijft het allemaal enigszins karikaturaal. De overige cast moet tevergeefs alle zeilen bijzetten om te kunnen aanhaken.

Maar de man om wie het allemaal draait, is Michiel de Ruytervertolker Frank Lammers. Ook hij heeft in eerste instantie moeite zijn rol uit te dragen. Moeiteloos speelt hij de boerse en knorrige kant van de zeevaarder. Lastiger heeft hij met de charmante kant van zijn persoonlijkheid. Als onzekere, maar liefhebbende echtgenoot en vader komt hij nooit helemaal uit de verf. Bovendien brengt de aanwezigheid van Lammers zo nadrukkelijk zijn reclamewerk in herinnering, dat die associatie een hinderlijk effect heeft. ‘Michiel de Ruyter’ brengt de toeschouwer als gevolg niet mee het verleden in, maar brengt dat verleden naar het nu. Daardoor wil de illusie nooit helemaal tot leven komen. Ondanks de verder prima aankleding en vormgeving, voelt dat als een grote tekortkoming.

Maar dan gebeurt er iets interessants. ‘Michiel de Ruyter’ herpakt zich. Dat komt vooral door het verhaal. Het stukje geportretteerde geschiedenis staat immers garant voor aangrijpende en avontuurlijke ontwikkelingen. Niet alleen de strijd van Admiraal de Ruyter tegen de Engelsen, maar ook de politieke intriges die zich tegelijkertijd in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden afspelen, spreken tot de verbeelding. Daarin speelt Johan de Witt (Barry Atsma) een voorname rol. De raadspensionaris is bemoeid met de leiding van de Nederlanden. Maar zijn republikeinse staatsgezinde voorkeur kan op veel wantrouwen rekenen van de prinsgezinden, die op de hand van Prins Willem III (Egbert Jan Weeber) zijn. Een burgeroorlog lonkt. De machtsstrijd wordt redelijk simplistisch in beeld gebracht, maar zorgt wel voor amusement.

Die plotlijnen zorgen er eveneens voor dat de esthetiek kan meegroeien. De eyecatcher van ‘Michiel de Ruyter’, de zeeslagen, worden bijvoorbeeld steeds beter. De oorlogstactieken die in de film wordt besproken, dragen bij aan het overzicht van de strijd. Gekoppeld aan enkele bovenaanzichten en een meer duidelijke beeldvoering kan de spanning goed worden opgevoerd. Ook Frank Lammers kan als Michiel de Ruyter meegroeien. Niet alleen lijkt hij beter in zijn rol te komen, ook is hij in staat om de ontwikkelingen enigszins actief voort te stuwen.

Helaas zakt ‘Michiel de Ruyter’ tegen het eind weer als een pudding in elkaar. Wat daarbij vooral stoort is dat de toeschouwer ten langen leste geenszins dichterbij zeeheld de Ruyter is gekomen is. Zijn drijfveren? Geen flauw idee. Angsten? Ook niet. Persoonlijke groei? Totaal afwezig. Hij doet wat er van hem gevraagd wordt, niet meer en niet minder. En dat op een overdreven sentimentele manier. Uiteindelijk gaat het misschien niet per se om zijn personage, maar eerder om het veelbewogen stukje geschiedenis. Met biografische film heeft het aldus weinig van doen, als geschiedenisles heeft het grotere waarde. Het toont het gebrek aan sturing.

Daar is vooral regisseur Roel Reiné debet aan. Op de erbarmelijke dialogen en lege karakterontwikkeling na, komen alle gebrekkigheden op het conto van de regie. De krachteloze doelmatigheid, de inspiratieloze beeldvoering en de onmacht om daadwerkelijk iets onvergetelijks neer te zetten. Frappant is dat Reiné naast de regie ook het camerawerk erbij heeft gedaan. Zo heeft hij goed gekeken naar de schilderkunst uit die tijd. Met als gevolg dat hij die schilderijen schaamteloos gekopieerd heeft. Dat wisselt hij af met een onbeduidende en onstuimige cameravoering. Daar zijn toch wel meer creatieve oplossingen voor te bedenken. Laat staan dat Nederland geen betere cameramannen heeft voortgebracht. Nu blijft ‘Michiel de Ruyter’ steken in middelmatigheid.

‘Michiel de Ruyter’ verschijnt in twee versies. De reguliere, vanaf zestien jaar en ouder, en een gekuiste bewerking (vanaf 12 jaar), zodat ook kinderen de film tot hun beschikking hebben. Al lijkt deze censuur in de eerste plaats voor commerciële doeleinden in het leven te zijn gebracht. De kinderen van nu zijn de volwassenen van later, dus ze krijgen vroeger of later de film toch wel onder ogen. Of verliest ‘Michiel de Ruyter’ na verloop van tijd zijn waarde? Het draagt bij aan de huichelachtige beestenbende die er van de film gemaakt is.

Stilistisch komt ‘Michiel de Ruyter’ heroïsch over, maar daardoor ook erg gemaakt. Dit is geen oprechte vertelling, maar een gekleurde, kritiekloze en overdreven chauvinistische constructie van een waargebeurd verleden. ‘Michiel de Ruyter’ is een eenzijdige en matig uitgevoerde geschiedenisles. Zonde…

Wouter Los

Waardering: 2

Bioscooprelease: 29 januari 2015
VOD-release: 6 juni 2015
DVD- en blu-ray-release: 6 juni 2015