Mijn vader is een vliegtuig (2021)

Regie: Antoinette Beumer | 90 minuten | drama | Acteurs: Elise Schaap, Hannah Hoekstra, Lisa Smit, Maarten Heijmans, Pierre Bokma, Ariane Schluter, Marcel Hensema, Axel Daeseleire, Thor Braun, Fahd Larhzaoui, Gürkan Küçüksentürk, Liz Snoyink, Dewi Reijs, Stefan Rokebrand, Marie-Louise Stheins

Regisseur Antoinette Beumer liep jarenlang met een trauma uit haar verleden rond, tot ze enkele jaren geleden besloot alles op tafel te gooien en de gebeurtenissen uit haar jeugd te verwerken tot een boek getiteld ‘Mijn vader is een vliegtuig’. “De noodzaak om dit verhaal te vertellen is er voor mij altijd geweest. Ik ben er niet voor niets jaren mee bezig geweest”, vertelt ze daarover. Het boek leent zich ook uitermate voor een verfilming, vond Beumer al toen ze pas halverwege het verhaal was, en wie kan dat nou beter doen dan Beumer zelf, die zich met films als ‘De gelukkige huisvrouw’ (2010) en ‘Jackie’ (2012) al eerder waagde aan psychiatrische thema’s en dat zeker niet onverdienstelijk deed. “Uit reacties op die films weet ik dat de urgentie om op dit terrein taboes te doorbreken – wanneer het gaat om waanzin en de angst daarvoor – enorm groot is.” Maar zo persoonlijk als in ‘Mijn vader is een vliegtuig’ (2021) was ze nog niet eerder. Welk trauma haar nou precies blijft achtervolgen blijft in het midden; het centrale uitgangspunt is de angst: wat als ze haar psychisch gestoorde vader achternagaat? Of Beumer nou een schrijfster is die haar eigen boek verfilmt, of een filmmaakster die besloot een boek te schrijven – het blijft een zeldzaam gegeven. Het ging haar te ver om ook nog zelf het scenario te schrijven, dat liet ze liever aan haar echtgenoot Maaik Krijgsman over. Voor de hoofdrollen werden alleskunners Elise Schaap, Pierre Bokma en Maarten Heijmans gestrikt. ‘Mijn vader is een vliegtuig’ is de openingsfilm van het Nederlands Film Festival 2021.

Vlak na de door Schaap gespeelde Eva haar veertigste verjaardag viert, sterft onverwacht haar moeder Willemien (Liz Snoyink) aan een hartstilstand in haar slaap. Eva wil er niet te veel woorden aan vuil maken. Ze had geen bijzonder hechte relatie met Willemien. En ze neemt het organiseren van de begrafenis doortastend en efficiënt ter hand. Ze is niet voor niks een succesvol zakenvrouw in de reclame. Maar op een onbewust niveau begint er, vanaf het moment dat haar moeder plotseling wegvalt, bij Eva van alles te schuiven. Bovendien komt ze erachter dat Willemien het nodige verzwegen heeft voor haar. Vooral daar waar het haar vader Joost (Pierre Bokma) betreft, die al meer dan dertig jaar in een psychiatrische inrichting verblijft. Verontrustende nachtmerries, gezichtsbedrog en hallucinaties ontwrichten al gauw het gevoel van veiligheid en vertrouwen dat Eva altijd bij haar echtgenoot Peter (Stefan Rokebrand) en twee dochters heeft gekend. Een sluimerend gevoel van paniek steekt voortdurend de kop op. Ze vertrouwt zichzelf niet meer en ze kan haar angst ternauwernood verbergen en onderdrukken. Daarom besluit ze haar gezin voorlopig te verlaten, zodat ze kan uitzoeken of ze misschien niet net zo gek aan het worden is als haar vader. Ze neemt haar intrek in de flat van haar moeder. En ze zoekt – voor het eerst sinds haar vroege jeugd – contact met haar vader, in de stille hoop dat hij haar antwoorden kan geven op de vragen waar ze mee zit.

Beumer blijft haar hoofdpersoon doorgaans dicht op de huid zitten en dat is in ‘Mijn vader is een vliegtuig’ niet anders. Ze heeft met Elise Schaap een overtuigende hoofdrolspeelster in huis, die de kijker laat meevoelen en -ervaren door welke emotionele rollercoaster ze gaat nu ze al die weggestopte emoties uit het verleden weer oprakelt. De angst dat je de waanzin en gebreken van (een van) je ouders erft zullen veel mensen herkennen en het is dapper dat Beumer dat taboe durft te doorbreken en zichzelf zo kwetsbaar opstelt. Wat zich precies allemaal heeft voorgevallen houdt ze bewust vaag, maar dankzij de dromen, visioenen en korte flashbacks van haar jeugd – waarin Maarten Heijmans de jonge Joost vertolkt met de juiste dosis charme en ongrijpbaarheid – krijgen we flarden mee van wat er gebeurd zou kunnen zijn. Of eigenlijk vullen we dat zelf in, totdat we tegen het einde van de film de juiste richting op worden gestuurd. In Beumers beste films sijpelt door alle beklemming doorgaans ook een vleugje lichtvoetigheid en humor door en dat zien we hier ook. Laat dat maar aan Schaap over. Juist in de pijnlijke momenten schuilt ook (zwarte) humor en luchtigheid. De mooiste scène is die waarin de kijker met Eva mee duikt in het dromerige visioen waarin haar vader, als hij terugkwam van zijn werk als piloot bij de KLM, Eva boven zijn hoofd optilde en als een vliegtuig over de balustrade laat ‘vliegen’. Die scène ademt een magie die je terugbrengt naar de tijd ‘dat alles nog goed was’ – in elk geval in de beleving van Eva.

‘Mijn vader is een vliegtuig’ heeft een geweldige cast, met naast de fantastische Schaap, Bokma en Heijmans ook Snoyink, Rokebrand, Marie-Louise Stheins, Axel Daeseleire, Ariane Schluter, Marcel Hensema (klein rolletje, maar toch) en de talentvolle Thor Braun (‘Oogappels’). Het enige waar Beumer een klein beetje de mist mee ingaat is de soms wat al te nadrukkelijke symboliek die ze hanteert: de fratsen van Eva’s kat die een weerspiegeling zijn van wat er in haar eigen leven speelt, de pluisjes en veertjes die rond dwarrelen op cruciale momenten. Iets subtieler had de film nog wat krachtiger gemaakt, maar de emotionele resonantie van ‘Mijn vader is een vliegtuig’ is onmiskenbaar. Helaas is het Beumers laatste film – in elk geval voorlopig. Ze gaat aan de slag bij Netflix als Director Original Series Benelux, waarbij ze series gaat ontwikkelen en begeleiden voor het streamingplatform, een functie die ze eerder al bij Videoland vervulde. Hopelijk zijn die series van hetzelfde niveau als (de meeste van) haar films!

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 30 september 2021
Speciale vertoning: Nederlands Film Festival 2021 (openingsfilm)
VOD-release: 26 januari 2022
DVD-release: 26 januari 2022