Mistérios de Lisboa (2010)

Regie: Raoul Ruiz | 272 minuten | drama | Acteurs: Léa Seydoux, Melvil Poupaud, Clotilde Hesme, Catarina Wallenstein, Maria João Bastos, Lena Friedrich, Malik Zidi, Filipe Vargas, João Ricardo, José Afonso Pimentel, Sofia Aparício, Ricardo Pereira

Ooit was een waar filmisch epos business as usual: ‘Gone With the Wind’, ‘Doctor Zhivago’ en ‘Lawrence of Arabia’ vertelden verhalen die soms generaties overspanden en deden daar gemakkelijk meer dan drie uur over, met vaak ingebouwde muzikale intermezzi als (adem)pauze. Tegenwoordig vergt het wel heel veel overredingskracht om films met een dergelijke grandeur gemaakt te krijgen, wat behalve James Cameron of een Europese productie als ‘La meglio gioventù’ maar weinigen gegeven is.

Liefhebbers van dergelijke epen kunnen met het Portugese ‘Mistèrios de Lisboa’ echter hun hart ophalen: deze verfilming van de gelijknamige roman uit 1852 duurt een krappe viereneenhalf uur, omspant talloze karakters en enkele decennia. Zoals het de meeste epen betreft is dit bepaald geen vrolijke bedoening. In het begin wordt al aangekondigd dat het verhaal een ‘dagboek van het lijden’ is, en in het vervolg wordt elk vooroordeel over Portugezen als melancholische fadofanaten grotendeels bevestigd.

Kort gesteld is ‘Mistérios’ een bonte verzameling negentiende-eeuwse Portugese aristocraten, die elkaar tot in het uiterste tarten in gearrangeerde huwelijken, politieke spelletjes en het verdedigen van de eigen eer en reputatie, ook als de dood erop volgt. Fortuinen worden verkwanseld en opgebouwd, en onderwijl lijkt ieder personage wel met elkaar in verband te staan. In deze zorgvuldig opgebouwde kroniek is het een komen en gaan van markiezen, jonkvrouwen en graven, maar ontstaat er gaandeweg een kern aan hoofdpersonages in de jongeling Pedro da Silva (in verschillende levensfasen gespeeld door José Afonso Pimentel en João Arrais), de mysterieuze pater Dinis (Adriano Luz) en de met geld strooiende schelm Alberto de Magelhães (Ricardo Pereira).

Het is absoluut niet eenvoudig om gedurende zo’n lange film en met al die karakters ervoor te zorgen dat de kijker de draad niet kwijtraakt en voortijdig afhaakt. Wat dat betreft heeft de Chileense regisseur Raoul Ruiz, die al meermaals is genomineerd voor grote festivalprijzen maar zelden een belangrijke wist te innen, een meesterlijke prestatie geleverd. Zonder teveel aan duidelijkheid in te boeten maakt hij van ‘Mistèrios de Lisboa’ een fascinerend schouwspel, waarin elke scène prachtig in elkaar zit. De voornamelijk lange shots lijken net schilderijen, waarin de statige aristocraten zorgvuldig gechoreografeerd zijn. Mensen lopen heen en weer, het frame in of uit, en er gebeurt van alles tegelijkertijd. In deze aan klassiekers als ‘Le règle de jeu’ en ‘Citizen Kane’ schatplichtige stijl gebeurt er van alles tegelijkertijd, waarbij je als kijker immer bij de les blijft. Daarbij zwiert de camera dikwijls heen en weer om nieuwe karakters of ontwikkelingen te tonen die eerder buiten beeld bleven: een spionerende bediende; een verschuilende rivaal in de liefde. Tel hier de magisch-realistische details bij op die er soms amper verklaarbaar tussendoor komen kruipen en je moet wel gefascineerd toe blijven kijken. Het is niet voor te stellen dat dit jaar een andere film stilistisch zo verfrissend voor de dag zal komen.

Het verhaal zal ietwat soapachtig aandoen wanneer je het uitschrijft, met al dat bedrog, die listen en tragische sterfgevallen. Alle gebeurtenissen, vaak in flashbacks verteld, brengen het eerdere drama echter altijd in een interessant nieuw daglicht; het perspectief op de beweegredenen van veel karakter verandert gaandeweg. Er is bovendien wel genoeg gelaagdheid aanwezig om tot voldoende nadenkwerk te stemmen.

Het meest prominent is de schets van de Portugese aristocratie, die in weinig lijkt af te wijken van die elders in Europa. Hierin is reputatie ogenschijnlijk de grootste prioriteit: in de wereld van de stijve salons probeert men vooral geen gezichtsverlies te lijden of status te zien afnemen, ook als dat ten koste gaat van het welzijn van dochters, boezemvrienden of zichzelf. Dat lijdt uiteraard tot een wirwar aan lijdenswegen, die vaak genoeg hartverscheurend overkomen, maar gelukkig wel nog in perspectief worden geplaatst. Het gewone volk heeft namelijk nog veel moeilijker dan deze verwende edellieden, die bij gebrek aan ziekte, matige hygiëne en de noodzaak tot hard werk maar zijn eigen luxeproblemen creëert.

‘Mistérios de Lisboa’ is wellicht maar ten dele uitnodigend in zijn gigantische speelduur, het gebrek aan een bekende regisseur of cast en onbekendheid met de Portugese cinema in het algemeen. Dat is begrijpelijk maar doodzonde, omdat deze bijzondere film een publiek verdient. Dit Portugese epos is een origineel en virtuoos staaltje cinema, dat iedereen die zich eraan overgeeft de gehele speelduur zal meeslepen in zijn unieke stijl en thematische gelaagdheid. De komende tijd is er geen betere besteding denkbaar voor druilerige avonden en zondagmiddagen.

David van Marlen

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 19 mei 2011